پيش‏گفتار

آشنايى با حوزه‏هاى حديثى و روش‏شناسى محدّثان، از موضوعات جذّابى است كه در دهه‏هاى اخير، نخست در ميان اهل تسنّن و سپس در ميان شيعيان، به شكل قابل توجّه و روزافزونى رايج گرديده و رونق يافته است. اين نكته كه اهل تسنّن در اين زمينه، از شيعه، پيشى گرفته‏اند، شايد بدين جهت باشد كه آنان در دو سده اخير، زودتر با انديشه‏هاى مستشرقان و پژوهش‏هاى حديثى غربيان، آشنا گشته‏اند و «روش‏شناسى حديثى» نيز يكى از زيرشاخه‏هاى مطالعات حديثى است كه مستشرقان پيش از مسلمانان، بدان پرداخته و در باره آن پژوهش‏هايى را سامان داده‏اند.
با نگاهى هر چند گذرا به نگاشته‏هاى فراهم آمده در حوزه روش‏شناسى محدّثان يا مكتب‏شناسى حديثى، مى‏بينيم كه اين دسته از آثار، بيشتر صبغه گزارشى دارند تا جنبه تحليلى. بر همين پايه، شايد چنين تصوّر شود كه انديشه‏شناسى حديثى، تنها مجموعه‏اى از گزارش‏هاى دسته‏بندى شده تاريخى است و براى ارزيابى و اعتبارسنجى احاديث، يعنى حوزه فقه الحديث، رهاوردى ندارد.
صاحبان اين ديدگاه، پژوهش در اين باره را كارى كم‏اهمّيت مى‏دانند و پرداختن به آن را حدّاكثر نوعى «فضل» براى پژوهنده به شمار مى‏آورند؛ ولى بايد توجّه داشت كه اگر روش‏شناسى حديثى، وظيفه و رسالت اصلى خود را آن گونه كه بايد، انجام دهد و گذشته را به روش درستى تحليل كند، خود به خود، پژوهشگر را به قضاوت نهايى در باره هر يك از مسائل مطرح شده و پرسش‏هاى رايج حديثى در روزگار ما خواهد رساند.
براى نمونه‏اى از اين ادّعا - كه نگارنده، خود بدان رسيده است - ، مى‏توان به موضوع «احاديث ضعيف» اشاره كرد. يكى از پرسش‏هاى مهم حديثى در روزگار ما، چگونگى رويارو شدن با حديث ضعيف است؟ هر فقيه يا محدّثى كه در باره رجال، فقه الحديث يا ديگر موضوعات حديثى

معرّفى حوزه‏هاى حديثى و برخى به معرّفى محدّثان شيعه پرداخته‏اند، افزون بر آن كه گاه در آنها همپوشانى نيز مشاهده مى‏شود؛ زيرا نويسنده حوزه حديثى، ناگزير به معرّفى محدّثان آن ديار پرداخته است و هر نگاشته‏اى در باره محدّثان مشهور هم به ناچار ، از حوزه حديثى سخن گفته است.
شناخت وضعيت موجود، اهمّيت تعريفِ «كلانْ‏پژوهش‏هاى روشمند» (بر محورِ تاريخ حديث) را نشان مى‏دهد. در چنين پژوهش‏هايى، به برداشتن دو گام اساسى نيازمنديم: نخست، گِردآورى اطّلاعاتِ متقن در تاريخ حديث و ديگرى ، تحليل حديث بر پايه تاريخ.
در مسير دستيابى به اهداف پيش‏گفته، گروه پژوهشى «تاريخ حديثِ» پژوهشكده علوم و معارف حديث، مفتخر است كه از بدو تأسيس تاكنون، بسيارى از مباحث بنيادى را در اين زمينه شناسايى و با ارائه طرح‏هاى گوناگون، بخش‏هايى از تاريخ حديث شيعه را به علاقه‏مندان ، عرضه نموده است. به عنوان نمونه مى‏توان به نخستين كلانْ‏پژوهش اين گروه با عنوان «تاريخ حديث شيعه از ابتدا تا عصر حاضر»، اشاره كرد كه تا كنون چهار جلد از آن منتشر شده و جلد آخر آن نيز مراحل پايانى‏اش را مى‏گذراند. كلان‏پژوهش‏هاى ديگرِ گروه تاريخ حديث، عبارت اند از: تاريخ حديث مناطق، مناسبات و مبادلات حديثى، و مكتب‏هاى حديثى شيعه.
گفتنى است از مجموعه «تاريخ حديث مناطق»، تاكنون كتاب مكتب حديثى شيعه در كوفه و مقاله «حديث و محدّثان شيعه در حلب» منتشر شده و كتاب حديث شيعه در ماوراء النهر و بلخ، در آستانه نشر است. از دو كلانْ‏پژوهشِ ديگر نيز تاكنون، دو كتابِ: المناهج الروائية عند الشريف المرتضى و اخباريگرى (تاريخ و عقايد)، منتشر شده است.
اينك بسيار خرسنديم كه در پژوهش حاضر، حديث شيعه در شهر پُر آوازه «حلّه» كاوش گرديده است؛ چرا كه وجود شمار فراوان دانشوران حلّى و نيز حجم فراوان نگاشته‏هاى فقهى - حديثىِ ايشان و همچنين انديشه‏ها و جريان‏هاى حديثىِ منسجم در اين حوزه و نوآورى‏هاى برخى بزرگان آن (همچون محقّق حلّى، علّامه حلّى و ابن داوود حلّى ) ، بررسى اين حوزه حديثى را ضرورى مى‏نمود. از سوى ديگر، نبود اطّلاعات منسجم در اين زمينه و فقدان پژوهش‏هاى هم‏افق با حوزه حديثى حلّه، كار پژوهش را دشوار مى‏ساخت . به سامان رساندن اين كار، نيازمند تلاشى گسترده و دقّتى بسيار ، همراه با صرف وقت فراوان بود. اين مهم ، توسّط محقّق گرامى، جناب آقاى امين حسين‏پورى، محقّق شد و اين كتاب، سامان يافت. ضمن قدردانى از زحمات ايشان، توفيق روزافزون وى را در نشر معارف اهل بيت عليهم السلام از خداوند منّان ، خواستاريم.
گروه تاريخ حديث‏
پژوهشكده علوم و معارف حديث‏