65
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم

(كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلىٰ نَفْسِهِ ٱلْرَّحْمَةَ.۱

۰.پروردگارتان، رحمت را بر خود مقرّر کرده است).

رحمت، یکی از صفت‏های والای خداوند متعال است:

برای صفت «رحمت» در قرآن، مصداق‏هاى گوناگونى بیان شده است، که عبارت اند از:

یک. پیوند دوستى و اُلفت و محبّت:

۰.(وَ جَعَلْنا فِی قُلُوبِ ٱلَّذِینَ اِتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَ رَحْمَةً.۲

۰.و در دل کسانى که از او (عیسى علیه السلام) پیروى کردند، مهر و رحمتی قرار دادیم).

دو. رزق و روزى:

۰.(قُلْ لَوْ أَنْتُمْ تَمْلِكُونَ خَزائِنَ رَحْمَةِ رَبِّی إِذاً لَأَمْسَكْتُمْ خَشْیَةَ ٱلْإِنْفاقِ وَ كٰانَ ٱلْإِنْسانُ قَتُوراً.۳

۰.بگو: اگر شما داراى گنجینه‏هاى رحمت پروردگار من بودید، آن گاه، از بیم تمام شدن، [از بخشش] خوددارى مى‏کردید و انسان، تنگ‏نظر است).

سه. دانه‏هاى باران:

۰.(وَ هُوَ ٱلَّذِی یُنَزِّلُ ٱلْغَیْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا وَ یَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَ هُوَ ٱلْوَلِیُّ ٱلْحَمِیدُ.۴

۰.او کسى است که باران سودمند را پس از آن که مأیوس شدند، فرو مى‏فرستد و رحمت خویش را مى‏گسترانَد و او سرپرست و ستوده است).

چهار. عافیت از ابتلا و امتحان:

۰.(قُلْ أَ فَرَأَیْتُمْ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ ٱللّٰهِ إِنْ أَرادَنِیَ ٱللّٰهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ كاشِفٰاتُ ضُرِّهِ أَوْ أَرادَنِی بِرَحْمَةٍ هَلْ هُنَّ مُمْسِكاتُ رَحْمَتِهِ قُلْ حَسْبِیَ ٱللّٰهُ عَلَیْهِ یَتَوَكَّلُ ٱلْمُتَوَكِّلُونَ.۵

1.. انعام: آیۀ ۵۴.

2.. حدید: آیۀ ۲۷.

3.. اسرا: آیۀ ۱۰۰.

4.. شورا: آیۀ ۲۸.

5.. زمر: آیۀ ۳۸.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
64

راغب، واژه «رحمت» را چنین معنا کرده است:

۰.الرحمةُ رِقّةٌ تَقتَضى الإحسانَ إلَى المرحوم، و قد تُستَعمل تارةً فى الرَّقّة المجرّدة، و تارةً فى الإحسانِ المُجرّدِ عن الرِّقّة نحوُ: رَحِمَ اللهُ فُلاناً. و إذا وُصِف البارى فَلیس یراد به إلّا الإحسانُ المُجرّد و دونَ الرِقّةِ، و علیٰ هذا رُوى: أنَّ الرَّحمَةَ مِنَ اللهِ إنعامٌ و إفضالٌ، و مِنَ الآدمِیّینَ رِقّةٌ و تَعَطّف.۱

۰.رحمت، شکلى از نرمى و نرم‏دلى است که نیکى کردن به طرف مقابل را اقتضا مى‏کند و گاهى تنها به معناى نرم‏دلى به کار مى‏رود و گاهى در معناى احسان و نیکى کردن که خالى از نرم‏دلی [و مهربانی] است، مثل «رَحِمَ اللّٰهُ فلاناً؛ خدا، فلانى را مورد احسان و رحمت قرار دهد!» [که غالباً به صورت دعاست] و هر گاه آفریدگار با این واژه توصیف شود، تنها احسانِ بدون و نرم‏دلى در نظر است و بر این اساس، روایت شده است که: رحمت از سوى خداوند، نعمت دادن و بیشتر [از استحقاق] دادن است و از جانب آدمیان، به معناى نرم‏دلی و مهربانى است.

گفتنی است که آنچه راغب در تبیین معنای «رحمت» آورده، لازمه معنای لغوی آن است نه معنای اصلی آن.

كاربردهاى «رحمت» در قرآن

در قرآن کریم، مادّه «ر ح م» در مجموع، ۵۶۳ بار به کار رفته که از این تعداد، کلمه «رحمت» ۱۱۴ بار،۲ کلمه «رحمٰن» ۱۶۹ بار و کلمه «رحیم» ۲۲۷ بار۳ تکرار شده و ۵۳ بار هم در غیر این سه کلمه استعمال شده است.

1.. مفردات ألفاظ القرآن: ص۱۹۱.

2.. واژۀ «رحمت» در رسم الخط، هشت بار با «ت» به صورت کشیده آمده است.

3.. از این تعداد تکرار دو کلمۀ «رحمٰن» و «رحیم»، ۱۱۴ بار آن در (بِسْمِ ٱللّٰهِ ٱلْرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِيمِ) آمده است که جز یک مورد - که در ضمن آیۀ ۳۰ سورۀ نمل قرار دارد - همۀ آنها در ابتدای سوره‏ها (بجز سورۀ برائت) آمده‏اند.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي، سيّد محمّدکاظم طباطبايي،
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5238
صفحه از 687
پرینت  ارسال به