تمایز نعمتهاى ظاهرى و باطنى بیان کردهاند، مانند:
یک. نعمتهایى که شناخت آنها بدیهى است، ظاهرى، و نعمتهایى که شناخت آنها نظرى است، باطنى شمرده مىشوند.
دو. نیروهاى ظاهرى انسان، نعمت ظاهرى و نیروهای باطنى او نعمت باطنى اند.
سه. نعمتهایى که قابل دیدن هستند، ظاهرى و نعمتهایى که با دلیل و برهان معلوم مىشوند یا به کلّى براى انسان مجهول اند، باطنى هستند.
چهار. معیار تمایز نعمتهاى ظاهرى و باطنى در مخاطبان مختلف، متفاوت است. اگر مخاطب آیه یاد شده، مشرکان باشند، نعمتهای ظاهرى عبارت اند از نعمتهاى محسوس، مانند چشم، گوش و... و نعمتهاى باطنى عبارت اند از نعمتهاى نامحسوس، مانند شعور، اراده و عقل؛ ولى اگر مخاطب آیه، عموم مردم باشند، علاوه بر محسوسات، دین نیز نعمت ظاهرى شمرده مىشود، و مقصود از نعمتهاى باطنى، افزون بر آنچه اشاره شد، مقامات معنوى - که در نتیجه اخلاص حاصل مىشوند - نیز خواهند بود.
نکته شایان توجّه این که: آنچه مفسّران در تبیین انواع نعمتهاى الهى گفتهاند، مانند آنچه در روایات آمده است، منافاتى با یکدیگر ندارند و همگى بیان مصداقهای مختلف نعمتهاى آشکار و نهان الهى از زاویههاى گوناگون اند.
* مقصود از هدایت به «راهِ نعمت یافتگان»: مقصود از درخواست هدایت به «راه نعمت یافتگان» در سوره حمد، راه گروه چهارم، یعنى راه کسانى است که از نعمت خاصّ باطنى الهى برخوردار شدهاند و توفیق هدایت ویژه الهى نصیب آنها گردیده و در نتیجه از انحرافات اعتقادى و اخلاقى و عملى مصونیت یافته و بر صراط مستقیم الهى تا رسیدن به مقصد نهایى، ثابتقدم ماندهاند.
بنا بر این، راه نعمت یافتگانى که مسلمانان موظّف اند در نمازهاى پنجگانه از خداوند سبحان بخواهند که با هدایت ویژه خود، توفیق طى کردن آن را عنایت
