(غضب شدگان)، ناصبی‏ها و (گم‏راهان)، تردید کنندگان و آن کسانی هستند که امام را نمی‏شناسند.

و در روایتی از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود:

۰.(غَیرِ الْمَغْضُوبِ‏ عَلَیْهمْ) استِعاذَةٌ مِن أَن یَكونَ مِنَ المُعانِدینَ الكافِرِینَ المُستَخِفّینَ بِهِ وَ بِأَمرِهِ وَ نَهیِهِ،‏ (وَ لاَ الضَّالِّینَ)‏ اعتِصامٌ مِن أن یَكونَ مِنَ الَّذینَ ضَلّوا عَن سَبیلِهِ مِن غَیرِ مَعرِفَةٍ، (وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً).^۱

۰.(نه غضب شدگان) پناه جستن [بنده] است از این که از ستیزه‏کنندگانِ کافری باشد که [عظمت] او و امر و نهیش را سبک می‏شمارند. (و نه گم‏راهان) پناه بردن [بنده] است از این که از کسانی باشد که ناآگاهانه از راه خدا گم‏راه گشته‏اند، در حالى که مى‏پندارند کار نیک می‏کنند.

این دسته از روایات، به عکس روایات دسته اوّل، به مصداق‏های مشترک دو عنوان یاد شده در برخی از مراتب، مربوط نیست؛ بلکه در صدد بیان شدّت و ضعف گناه و گم‏راهی گروه‏هایی است که از آنها یاد کرده است.

با در نظر گرفتن آنچه در تبیین آیه مورد بحث و آیه قبل مطرح شد، چکیده کلام این است که بر اساس ره‏نمود خداوند سبحان، پیروان قرآن، سه درخواست مهم از او دارند:

۱‏. آنان با برخورداری از هدایت خاصّ الهی، در زندگی، راهی را طی کنند که نعمت یافتگانِ خداوند سبحان طی کرده‏اند، یعنی راه پیامبران، صدّیقان، شهیدان و صالحان.

۲. آنان، در صف کسانی قرار نگیرند که مرتکب گناهان سنگین شده‏اند و مورد خشم الهی قرار گرفته‏اند.

۳‏. آنان، نه‏تنها مورد خشم الهی واقع نشوند، بلکه دچار کمترین مرتبه

إنَّ مَن تَجاوَزَ بِأَمیرِ المُؤمنینَ علیه السلام العُبودِیَّةَ فَهُوَ مِن المَغضوبِ عَلَیهِم وَ مِنَ الضالّینَ.^۱

۰.کسى که امیر مؤمنان را از مرز عبودیت خدا فراتر برد، از شمار کسانى است که مورد خشم خدایند و از گم‏راهان است.

این دسته از روایات، ناظر به تبیین مصداق‏های مشترک «مغضوب علیهم» و «ضالّین» است؛ ولی اشاره‏ای به مصداق‏های غیر مشترک آنها ندارد.

دسته دوم: روایاتی که میان «مغضوب علیهم» و «ضالّین» فرق گذاشته‏اند، مانند روایتی که از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده و در آن، «صراط مستقیم» به دین اسلام تفسیر شده است و در ادامه می‏فرماید:

۰.(غَیرِ المَغْضوبِ عَلَیهِم) یَقولُ: أرشِدنا غَیرَ دینِ هٰؤلاءِ الذینَ غَضِبتَ عَلَیهِم وَ هُمُ الیَهودُ، (ولا الضّالِّینَ) وَ هُمُ النَّصارىٰ.^۲

۰.(نه غضب شدگان) [نمازگزار] می‏گوید: ما را به غیر دین آنان که بر ایشان خشم گرفته‏اى، راه‏نمایى فرما و آنان یهودند، (و نه گم‏راهان) که نصارا هستند.

و در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است:

۰.هُمُ الیَهودُ وَ النَّصارىٰ.^۳

۰.آنان یهود و نصارایند.

همچنین در روایتی دیگر امام صادق علیه السلام می‏فرماید:

۰.(المَغْضُوبِ‏ عَلَیْهِمْ)‏ النُّصّابُ،‏ وَ (الضَّالِّینَ) الیَهودُ وَ النَّصارىٰ‏.^۴

۰.( غضب شدگان) ناصبی‏ها و ( گم‏راهان) یهود و نصارا هستند.

و در روایتی دیگر از ایشان آمده است:

۰.(المَغْضُوبِ‏ عَلَیْهِمْ)‏‏ النُّصَّابُ،‏ وَ (الضَّالِّینَ) الشُّكّاکُ وَ الَّذینَ لا یَعرِفونَ الإِمَامَ‏.^۵