625
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم

اسلام ناب را در جهان فراگیر نماید، به سقوط کشاند و خلافت اسلامی را به پادشاهی طاغوتیان تبدیل کرد.

مراد از «مغضوب علیهم» و «ضالّین»

هفتمین آیه سوره حمد به پیروان قرآن می‏آموزد که از خداوند سبحان بخواهند آنان را به راه کسانی هدایت کند که به آنها نعمت‏های معنوی عطا کرده است؛ راه آنان که نه مورد غضب الهی هستند و نه گم‏راه.

جدا کردن «مغضوب علیهم» از «ضالّین» در آیه نشان می‏دهد که این دو عنوان اشاره به دو گروه از مردم است. بنا بر این باید دید این دو گروه چه تفاوتی دارند که ما باید از خدا بخواهیم نه از کسانی باشیم که مورد غضب الهی هستند و نه آنان که گم‏راه اند.

مفسّران، احتمال‏های متعدّدی۱ را در تبیین تفاوت میان این دو گروه مطرح کرده‏اند که مهم‏ترین آنها عبارت است از:

1.. علاوه بر سه احتمالی که در متن ذکر می‏شود، احتمال‏های دیگر عبارت اند از:
یک. «مغضوب علیهم» به نافرمانی و عدول از حق با علم به آن و «ضالّین» به نادانی اشاره دارد (ر. ک: مفاتیح الغیب: ج۱ ص۲۲۳ و تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر: ج۱ ص۵۴ و أنوار التنزیل: ج۱ ص۳۱).
دو. گروه اوّل، کسانی هستند که راهشان به سوى پستى می‏انجامد و گروه دوم، کسانی هستند که اصلاً راه را از دست داده و گم‏راه شده‏اند (ر. ک: المیزان: ج۱ ص۲۹).
سه. گروه اوّل، گنهکارانی هستند که در مقام عمل منحرف شده و به فسق کشیده شده‏اند و دومین گروه، جاهلانی هستند که در مقام اعتقاد و اندیشه دچار انحراف شده‏اند. به عبارت دیگر، «مغضوب علیهم» به انحراف عملی اشاره دارد و «ضالّین» به انحراف فکری (ر. ک: تفسیر بیان: ص۴۶).
چهار. «مغضوب علیهم» کسانی هستند که عمداً به استخفاف دین می‏پردازند و «ضالّین» کسانی هستند که به اشتباه از دین منحرف شده‏اند (التحریر و التنویر: ج۱ ص۱۹۳).
پنج. گروه اوّل، کافران و گروه دوم، منافقان هستند (ر. ک: مفاتیح الغیب: ج۱ ص۲۲۳).
شش. از نظر مصداقی بین آنها تفاوتی نیست و مراد از هر دو گروه، همۀ کافران است که با دو عنوان توصیف شده‏اند (ر. ک: التبیان: ج۱ ص۴۶).


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
624

نیز تأکید می‏فرماید: تنها کسانی از مواهب الهی در عالم آخرت برخوردار خواهند شد که جاذبه برتری‏جویی، آنها را فریب ندهد و تحت تأثیر آن، از راه حق منحرف نشوند:

۰.(تِلْكَ ٱلدَّارُ ٱلْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِى ٱلاَرْضِ وَ لَا فَسَادًا وَ ٱلْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ.۱

۰.این سراى واپسین را براى کسانى ساخته‏ایم که در زمین، برترى و تباهى نجویند و فرجام [نیک‏] از آنِ پرهیزگاران است).

نمونه بارز این گونه فریب‏خوردگانِ گم‏راه، در تاریخ اسلام، آتش‏افروزان جنگ‏‏های جمل، صفّین و نهروان بودند که ناکثین، قاسطین و مارقین نامیده شده‏اند. امام علی علیه السلام علّت گم‏راهی آنان را چنین بیان فرموده است:

۰.فَلَمّا نَهَضتُ بِالأَمرِ نَكَثَت طائِفَةٌ، و مَرَقَت اُخرىٰ، وَ قَسَطَ آخَرونَ؛ كَأَنَّهُم لَم یسمَعُوا اللّهَ سُبحانَهُ یَقولُ: (تِلْكَ الدَّارُ الأَخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِى الأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَ الْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ)! بَلىٰ، وَ اللهِ لَقَد سَمِعوها و وَعَوها، وَ لٰكِنَّهُم حَلِیَتِ الدُّنیا فی أعیُنِهِم وَ راقَهُم زِبرِجُها.۲

۰.آن‏ گاه که [بیعتشان را پذیرفتم و] به کار برخاستم، گروهى پیمان شکستند و گروهى از دین بیرون رفتند و گروهى ستم، پیشه کردند. گویى این سخن خدا را نشنیده بودند که مى‏فرماید: (این سراى آخرت، از آنِ کسانى است که برترى نمى‏جویند و راه تبهکارى نمى‏پویند، و فرجام [نیک]، از آنِ پرهیزگاران است)! آرى. به خدا سوگند، آن را شنیدند و فهمیدند؛ ولی دنیا در دیده‏شان زیبا و زینت‏هایش به چشمشان آمد.

برتری‏جویی و دنیاطلبیِ سرانِ این سه جریان خطرناک سیاسی، بویژه «مارقین»۳ حکومت نوپای اسلامی را که با رهبری امام علی علیه السلام می‏توانست

1.. قصص: آیۀ ۸۳.

2.. نهج البلاغة: خطبۀ ۳.

3.. برای توضیح بیشتر در این باره، ر. ک: دانش‏نامۀ امیرالمؤمنین: ج۳ ص۳۱۱ (ریشه‏های تندروی دینی: دنیاطلبی).

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي، سيّد محمّدکاظم طباطبايي،
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5791
صفحه از 687
پرینت  ارسال به