موانع «ضلالت»

موانع ضلالت، اموری هستند که رعایت آنها از گم‏راهی پیشگیری می‏نماید. از این رو، شناخت و توجّه عملی به آنها، از اهمّیت ویژه‏ای برخوردار است.

پیشگیری از ضلالت برای رسیدن به زندگی توأم با سعادت، به قدری اهمّیت دارد که خداوند سبحان در نخستین لحظاتی که دستور فرود آمدن آدم ابو البشر و همسرش حوّا را بر زمین صادر کرد، در ره‏نمودی کوتاه، اصلی‏ترین راه دستیابی به آن را با صراحت بیان فرمود که اگر به این ره‏نمود توجّه می‏شد، هیچ ‏کس گم‏راه نمی‏شد. متن آن ره‏نمود خطاب به آدم و حوّا چنین است:

۰.(قالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِیعَاً بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمَّا یَأْتِیَنَّكُم مِّنِّى هُدًى فَمَنِ ٱتَّبَعَ هُدَاىَ فَلاَ یَضِلُّ وَ لَا یَشْقَىٰ.^۱

۰.فرمود: همگى از آن [مقام‏] فرود آیید، در حالى که بعضى از شما دشمن بعضى دیگر است. پس اگر براى شما از جانب من ره‏نمودى رسد، هر کس از هدایتم پیروى کند، نه گم‏راه مى‏شود و نه تیره‏بخت).

بر اساس این ره‏نمود، اصلی‏ترین مانع ضلالت، پیروی کردن از راه‏نمایی‏های خداوند سبحان است که از طریق وحی توسّط انبیا به مردم ابلاغ شده اند. به سخن دیگر، جامع‏ترین ره‏نمود الهی برای پیشگیری از ضلالت، «تقوا» است.^۲ همه انسان‏ها با به کارگیری این ره‏نمود می‏توانند ضلالت و شقاوت را از خود دور، و سعادت دنیا و آخرت خود را تأمین نمایند.

برجسته‏ترین موانع ضلالت و مهم‏ترین توصیه‏ها برای پیشگیری از ضلالت، عبارت اند از:

چنان که برخی از مفسّران فرموده‏اند،^۱ به طور مطلق، اضلال ابتدایی دانست.

بر این اساس، انواع گناهانی که انسان در اثر وسوسه‏های شیطانی و پیروی از هوس‏های نفسانی انجام می‏دهد، مخالفت با هدایت همگانی الهی، و به طور نسبی موجب ضلالت کیفری هستند؛^۲ ولی خطرناک‏ترین آنها که در قرآن کریم با صراحت اعلام شده که عامل ضلالت هستند، عبارت اند از: ظلم، کفر، اسراف و فسق و ریشه همه گناهان، پیروی از تمایلات نامشروع نفسانی است.

گفتنی است همان طور که در تبیین موانع رسیدن به مقصد انسانیت توضیح داده شد، این گناهان، مانع برخورداری از هدایت ویژه الهی و موجب اضلال کیفری می‏شوند.^۳

اضلال کیفری خداوند سبحان در مورد ظالمان، کافران، مسرفان و فاسقان، بدین معناست که نه‏تنها او مانع نفوذ وسوسه‏های شیاطین جن و انس در مورد آنان نخواهد شد، بلکه با دادن مهلت به آنان و فراهم ساختن امکانات بهتر زندگی به ایشان، زمینه تشدید گم‏راهی بیشتر آنان را فراهم خواهد کرد.