شما [به گاهِ گناه،] خود را از گواهی دادن گوش و دیدگان و پوست‏هایتان بر ضدّتان پنهان نمی‏کردید؛ بلکه [تنها از مردم استتار مى‏کردید و] گمان کردید که خداوند بیشتر آنچه را که [پنهان از مردم] به جا مى‏آورید، نمى‏داند * و این گمانتان که به پروردگارتان بردید، شما را [با استمرار گناه] به هلاکت افکنْد و از زیانکاران گشتید).

همچنین در سوره فتح، سوء ظنّ منافقان به خدا را موجب خشم الهى بر آنان ذکر مى‏کند و مى‏فرماید:

۰.(وَ یُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ وَ الْمُنَافِقَاتِ وَ الْمُشْرِكِینَ وَ الْمُشْرِكَاتِ الظَّانِّینَ بِاللهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَ غَضِبَ اللهُ عَلَیْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَ سَاءَتْ مَصِیرًا.^۱

۰.مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرکِ بدگمان به خداوند را عذاب می‏کند، روزگارشان سیاه باد! خداوند بر آنان غضب کرده و از رحمت خود، دورشان ساخته و دوزخ را براى آنان آماده کرده است و چه بد سرانجامى است!).

بر این اساس، سوء ظن به خدا، یکى از بزرگ‏ترین گناهان است، چنان که در روایتى از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آمده:

۰.أكبَرُ الكَبائرِ سوءُ الظَّنِّ بِاللهِ.^۲

۰.بزر‏گ‏ترین گناه کبیره، بدگمانى به خداست.

گفتنى است سوء ظن به خدا و باورهاى نادرست در باره او، مصادیق و معانى متعدّدى دارند که در تفسیر آیات مربوط، باید به تبیین آنها پرداخت.

۱۰. فرار از میدان جهاد

پایدارى در جبهه جهاد و مقاومت در برابر دشمنان اسلام، واجب مؤکّد، و در مقابل، پشت کردن به دشمن و فرار از جبهه جهاد، یکى از بزرگ‏ترین گناهان و

«مَنّ» و «سَلویٰ»، دو نعمت بزرگى بود که خداوند سبحان براى تغذیه بنى ‏اسرائیل فرو فرستاد، در شرایطى که چیزى براى خوردن نداشتند؛ ولى آنها نه‏تنها سپاس‏گزارى نکردند، بلکه طلبکارانه گفتند: (لَن نَّصْبِرَ عَلَىٰ طَعَامٍ وَاحِدٍ؛^۱ هرگز بر یک [نوع] خوراک تاب نمی‏آوریم) و بدین سان، ناسپاسى خود را - که قرآن از آن «طغیان» تعبیر کرده - ابراز داشتند و از این رو سزاوار خشم الهى شدند.

با اندکى تأمّل روشن مى‏شود که این امر، به «منّ» و «سلوىٰ» و بنى ‏اسرائیل اختصاص ندارد؛ بلکه ناسپاسى نعمت‏هاى الهى به طور مطلق، موجب خشم خداست. البتّه هر چه نعمت بزرگ‏تر باشد، خشم الهى بیشتر و کیفر او شدیدتر خواهد بود.

۹. بدگمانى به خدا

یکى دیگر از عوامل غضب الهى، باورهاى نادرست در باره خداوند سبحان، و به تعبیر قرآن «سوء ظن به خدا» است. همان طور که ایمان صحیح و باورهاى درست در باره خدا و حسن ظن به او، مبدأ انواع زیبایى‏هاى اخلاقى و عملى هستند، باورهاى نادرست در باره خدا و به تعبیرى سوء ظن به او، عامل زشتى‏هاى اخلاقى و عملى و ریشه انواع گناهان اند. از این رو در جریانِ گواهى دادنِ گوش، چشم و پوست دشمنان خدا بر ضدّ آنها در صحنه قیامت، قرآن کریم، گمان نادرست در باره خداوند سبحان را عامل خسران و هلاکت آنان دانسته، مى‏فرماید:

۰.(وَ مَا كُنتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَن یَشْهَدَ عَلَیْكُمْ سَمْعُكُمْ وَ لَا أَبْصَارُكُمْ وَ لَا جُلُودُكُمْ وَ لٰكِن ظَنَنتُمْ أَنَّ اللهَ لَا یَعْلَمُ كَثِیرًا مِّمَّا تَعْمَلُونَ * وَ ذٰلِكُمْ ظَنُّكُمُ الَّذِى ظَنَنتُم بِرَبِّكُمْ أَرْدَاكُمْ فَأَصْبَحْتُم مِّنَ الْخَاسِرِینَ.^۲