473
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم

پاکیزه ساخت و آنان را در پشتِ مردان و در رَحِم زنان، نگه داشت [و] پیامبران و رسولان را از آنها بیرون آورد. پس آنان، پاک‏ترین نسل آدم هستند. [خداوند،] این کار را بِدان جهت انجام نداده که از او عز و جل طلبکار بوده‏اند؛ بلکه خداوند، هنگامى که در عالم ذر آنان را آفرید، مى‏دانست که آنان اطاعتش مى‏کنند، او را مى‏پرستند و چیزى را شریک او نمى‏سازند. آنان با فرمانبرى، از طرف خداوند، به کرامت و جایگاه بلندى در نزد خدا دست یافتند.

همه این روایات، به روشنى نشان مى‏دهند که حُسن نیّت و حُسن انتخاب انسان، در عنایات ویژه الهى به او، از جمله توفیق مصونیت از موانع حرکت در صراط مستقیم، نقش اساسى دارند.

مقصود از درخواست هدایت به صراط مستقیم

آنچه در بخش‏های اوّل و دوم تفسیر آیه (اهْدِنَا ٱلصَّرَاطَ ٱلْمُسْتَقِیمَ) در تبیین معنای «هدایت» و «صراط مستقیم» گذشت، مقدّمه پاسخ این سؤال است که: مقصود از این آیه چیست؟

در پاسخ این سؤال مى‏توان گفت: از آن جا آیه یاد شده، بیان درخواست هدایت و راه‏نمایى از خداوند سبحان است و هدایت، انواع مختلف و مراتب متعدّدى دارد،۱ این درخواست، به تناسب درخواست کننده مى‏تواند متفاوت باشد.

با توجّه به این که از نگاه قرآن، همه پدیده‏ها شعور دارند، همه آنها نیازمند هدایت الهى هستند، همه از هدایت او برخوردارند۲ و با راه‏نمایى الهى، همه او را تسبیح مى‏گویند،۳ ممکن است با همان زبان تکوینى که او را تسبیح مى‏گویند، درخواست تداوم هدایت عامّ تکوینى نیز داشته باشند؛ امّا در این آیه، به قرینه آیه بعد از آن: (صِرَاطَ ٱلَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیهِمْ)، معنای یاد شده مقصود نیست؛

1.. ر. ک: همین اثر، ص ۳۶۶ (گونه‏های هدایت آفرید‏گار).

2.. ر. ک: همین اثر، ص ۳۶۷ (هدایت عمومى همۀ آفریده‏ها).

3.. نهج الذکر: ج۲ ص۱۰۵ (فصل نهم: تسبیح‏گویى موجودات).


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
472

إنَّما قَدَّرَ اللهُ عَونَ العِبادِ عَلىٰ قَدرِ نِیّاتِهِم، فَمَن صَحَّت نِیَّتُهُ تَمَّ عَونُ اللهِ لَهُ، وَ مَن قَصُرَت نِیَّتُهُ قَصُرَ عَنهُ العَونُ بِقَدرِ الَّذی قَصُرَ.۱

۰.در حقیقت، خداوند یارى خود به بندگان را به اندازه نیّت‏هاى آنان قرار داده است. پس هر که نیّتش درست باشد، یارى خدا به او کامل می‏رسد و هر که نیّتش کاستى داشته باشد، یارى خدا نیز به همان اندازه کاستى نیّت او، از وى کاسته می‏شود.

بر پایه مفاد این گونه روایات، توفیق و امدادرسانى الهى براى پیشگیرى از انواع گناهان - که مانع برخوردارى انسان از هدایت ویژه الهى می‏شوند - با حُسن نیّت او ارتباط مستقیم دارد. هر چه نیّت و انگیزه انسان در انتخاب راه صحیح زندگى، بهتر و قوى‏تر باشد، توفیق الهى در زمینه پیشگیرى از آلوده شدن به گناه و پدید آمدن ملکه عصمت افزوده مى‏گردد، تا به بالاترین مرتبه عصمت که به انبیا و اوصیاى آنان اختصاص دارد، نایل آید.

گفتنى است پیامبران با دستیابى به این مرتبه از مصونیت، از بالاترین مرتبه هدایت ویژه الهى که از طریق وحى و الهام و علوم ربّانى پدید مى‏آید، برخوردار مى‏گردند.

در روایتى دیگر، امام صادق علیه السلام در تبیین حکمتِ امتیازاتى که خداوند سبحان به انبیا عنایت کرده، مى‏فرماید:

۰.إنَّ اللّهَ عز و جل اختارَ مِن وُلدِ آدَمَ اُناساً طَهَّرَ میلادَهُم، وَ طَیَّبَ أبدانَهُم، و حَفِظَهُم فی أصلابِ الرِّجالِ وَ أرحامِ النِّساءِ، أخرَجَ مِنهُمُ الأَنبِیاءَ وَ الرُّسُلَ، فَهُم أزکىٰ فُروعِ آدَمَ، ما فَعَلَ ذٰلِکَ لِأَمرٍ استَحَقّوهُ مِنَ اللّهِ عز و جل، وَ لٰکِن عَلِمَ اللهُ‏ُ مِنهُم ـ- حینَ ذَرَأَهُم ـ- أنَّهُم یُطیعونَهُ وَ یَعبُدونَهُ وَ لا یُشرِکونَ بِهِ شَیئاً، فَهٰؤُلاءِ بِالطّاعَةِ نالوا مِنَ اللّهِ‏ الکَرامَةَ وَ المَنزِلَةَ الرَّفیعَةَ عِندَهُ.۲

۰.خداوند عز و جل از نسل آدم، مردمى حلال‏زاده را برگزید حلال‏زاده و بدن‏هایشان را

1.. الأمالی، مفید: ص۶۶.

2.. الاحتجاج: ج۲ ص۸۳.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي، سيّد محمّدکاظم طباطبايي،
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6342
صفحه از 687
پرینت  ارسال به