مصداق‏های «صراط مستقیم»

در قرآن و روایات اسلامى، مصداق‏های متعدّدى براى «صراط مستقیم» بیان شده که عبارت‏ اند از:

۱. دین اسلام

آیاتى از قرآن به روشنى دلالت دارند که مقصود از «صراط مستقیم»، دین اسلام است، مانند:

۰.(قُلْ إِنَّنِى هَدَانِى رَبِّى إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ دِینًا قِیمًا مِّلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفًا وَمَا کانَ مِنَ الْمُشْرِکینَ.^۱

۰.بگو: پروردگارم مرا به راه راست هدایت کرده است؛ دینى استوار، آیین ابراهیم که حق‏گرا بود و از مشرکان نبود).

در این آیه، «صراط مستقیم» به دینى در نهایتِ راستى و درستى و استوارى - یعنى آیین ابراهیمِ حق‏گرا (دین اسلام است) - تفسیر شده است.

در آیه‏ای دیگر، اسلام به «صراط مستقیم الهى» تفسیر گردیده است:

۰.(فَمَن یُرِدِ ٱللهُ أَن یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلاَمِ وَمَن یُرِدْ أَن یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا یَصَّعَّدُ فِى ٱلسَّمَاءِ كَذَٰلِكَ یَجْعَلُ ٱللهُ ٱلرِّجْسَ عَلَى ٱلَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ * وَهَٰذَا صِرَاطُ رَبِّكَ مُسْتَقِیمًا قَدْ فَصَّلْنَا ٱلاَیَاتِ لِقَوْمٍ یَذَّكَّرُونَ.^۲

۰.آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینه‏اش را براى [پذیرش] اسلام، گشاده مى‏سازد و آن کس را که به خاطر اعمال خلافش بخواهد گم‏راه سازد، سینه‏اش را چنان تنگ مى‏کند که گویی در آسمان، بالا می‏رود. این گونه خداوند پلیدى را بر افرادى که ایمان نمى‏آورند، قرار مى‏دهد * و این اسلام، راه مستقیم پروردگار توست. ما آیات خود را براى کسانى که پند مى‏گیرند، بیان کردیم).

(أَفَمَن یمْشِى مُکبًّا عَلَى وَجْهِهِ أَهْدَى أَمَّن یمْشِى سَوِیا عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ.^۱

۰.آیا کسى که به رو افتاده حرکت مى‏کند، راه‏یافته‏تر است یا کسى که راست ایستاده و در راه راست مى‏رود؟).

و در آیه‏ای دیگر مى‏خوانیم:

۰.(وَ لَوْ نَشَاءُ لَطَمَسْنَا عَلَى أَعْینِهِمْ فَاسْتَبَقُوا الصِّرَاطَ فَأَنَّى یبْصِرُونَ.^۲

۰.و اگر می‏خواستیم، چشمانشان را بی‏فروغ می‏کردیم. آن گاه به سوی راه پیشی می‏جستند؛ امّا چگونه مى‏دیدند؟!).

همچنین در یکی از آیات سوره اعراف^۳ احتمال داده شده که مقصود از «صراط»، راه‏هاى معمولى باشد.^۴

۵. راه دوزخ

پنجمین کاربرد «صراط» در قرآن، راهى است که در آخرت به دوزخ منتهى مى‏گردد. این کاربرد را در آیه زیر مى‏توان ملاحظه کرد:

۰.(احْشُرُوا الَّذِینَ ظَلَمُوا وَ أَزْوَاجَهُمْ وَ مَا کانُوا یعْبُدُونَ * مِن دُونِ اللهِ فَاهْدُوهُمْ إِلَى صِرَاطِ الْجَحِیمِ.^۵

۰.ستمگران و همراهانشان و آنچه را که * به جاى خدا مى‏پرستیدند، گرد آورید و به راه دوزخ هدایتشان کنید).

در روایتى از امام باقر علیه السلام در تبیین آیه بالا آمده است:

۰.اُدعوهم إلىٰ‏ طَریقِ‏ الجَحیمِ‏.^۶

۰.آنها را به راه دوزخ فرا بخوانید.