(فِطْرَتَ اللهِ الَّتِى فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا؛^۱ سرشتى که خدا مردم را بر آن سرشته است) چیست؟ فرمود:

۰.فَطَرَهُم عَلَى التَّوحیدِ عِندَ المیثاقِ عَلىٰ مَعرِفَتِهِ أنَّهُ رَبُّهُم.

۰.آنان را به هنگام میثاق بستن بر معرفت ربوبیّتش، بر یگانه‏پرستى سرشت.

گفتم: آیا با آنان سخن گفت؟ امام علیه السلام سرش را به زیر انداخت و سپس فرمود:

۰.لَولا ذٰلِکَ لَم یَعلَموا مَن رَبُّهُم وَ لا مَن رازِقُهُم.^۲

۰.اگر چنین نبود، نمى‏دانستند چه کسى پروردگارشان است و چه کسى روزى‏رسانشان.

گفتنى است همه آیات و روایاتى که توحید و آیین راستین الهى را فطرى مى‏دانند،^۳ در حقیقت، به این نوع هدایت همگانى اشاره دارند.

دو. هدایت عقلى

دومین نوع هدایت همگانىِ الهى، هدایت عقلى است. همه آیاتى که براى یافتن راه صحیح زندگى، مردم را به تفکّر و اندیشه دعوت کرده‏اند، اشاره به این نوع راه‏نمایى دارند.

هدایت عقلى نیز همانند هدایت فطرى، دو گونه است:

الف - هدایت عقلىِ مادّى

مقصود از این نوع هدایت، راه‏نمایى عقل، جهت تأمین نیازهاى مادّى است. یکى از مصداق‏های این نوع هدایت در قرآن، راهیابى انسان در صحرا و دریا به وسیله ستارگان است. در آیات متعدّدى به این معنا اشاره شده است، مانند:

(وَ نَفْسٍ وَ مَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَاهَا.^۱

۰.سوگند به جان آدمى و آن کس که آن را [آفریده و] منظّم ساخته * آن گاه فجور و تقوا (شرّ و خیرش) را به او الهام کرده است).

در روایتى، امام صادق علیه السلام در تبیین این آیه مى‏فرماید:

۰.أی عَرَّفَها وَ ألهَمَها، ثُمَّ خَیَّرَها فَاختارَت.^۲

۰.یعنى خوبى و بدى را به نفْس شناساند و الهام کرد. آن گاه نفْس را [میان گزینش هر یک از این دو] مخیّر نمود و آن صاحب اختیار شد.

در روایتى دیگر از امام صادق علیه السلام، (فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَاهَا) به شناخت حق از باطل تفسیر شده است.^۳

افزون بر این، خداوند در آیه‏اى دیگر مى‏فرماید:

۰.(وَ هَدَیْنَاهُ النَّجْدَیْنِ.^۴

۰.او را به هر دو راه، هدایت کردیم).

امام صادق علیه السلام در پاسخ شخصى به نام حمزة بن محمّد که مقصود این آیه را پرسید، فرمود:

۰.نَجدُ الخَیرِ وَ نَجدُ الشَّرِّ.^۵

۰.راهِ نیکى و راه بدى.

همچنین خداوند سبحان، شناخت خود را به صورت فطرى در نهاد همه انسان‏ها قرار داده است. زراره مى‏گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: مقصود از آیه