بِها فی كُلِّ صَلاةٍ.^۱

۰.«بسم اللّٰه‏ الرحمن الرحیم»، بزرگ‏ترین نام خداست و سَبعِ مَثانى، همان «اُمّ الکتاب (سوره فاتحه)» است که در هر نمازى دو بار خوانده مى‏شود.

دسته سوم: روایاتى که «بسمله» را نزدیک به اسم اعظم دانسته‏اند، مانند این روایت که از امام باقر علیه السلام نقل شده است:

۰.«بسم اللّٰه‏ الرحمن الرحیم» أقرَبُ إلَى اسمِ اللهِ الأَعظَمِ مِن ناظِرِ العَینِ إلیٰ بَیاضِها.^۲

۰.«بسم اللّٰه‏ الرحمن الرحیم» به اسم اعظم خدا، نزدیک‏تر از مردمک چشم به سفیدى آن است.

مى‏توان میان این روایات، بدین سان جمع کرد که بزرگ‏ترین نام از نام‏هاى لفظى خداوند سبحان، اسم مبارک «اللّٰه‏» است؛ زیرا بر ذاتى که مستجمع همه کمالات است، دلالت دارد. پس دیگر نام‏هاى نیکوى خداوند با واسطه یا بی ‏واسطه، تحت پوشش این نام قرار مى‏گیرند و از آن جا که «بسمله» در بر دارنده این نام است، تفاوتى ندارد که بگوییم نام «اللّٰه‏» در «بسمله»، اسم اعظم است یا این که بگوییم «بسمله»، اسم اعظم است.

ممکن است این پرسش مطرح شود که: نام مبارک «اللّٰه‏» که در «بسمله» همراه با «رحمان» و «رحیم» آمده است، در دو آیه بعد از آن (ٱلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ ٱلْعٰالَمِینَ * ٱلْرَّحْمٰنِ ٱلْرَّحِیمِ) هم همین ویژگى را دارد. پس چرا «اللّٰه‏» در آیه اوّل، اسم اعظم است؛ ولى در آیه دوم، اسم اعظم نیست؟

شاید نتوان پاسخى دقیق و کامل به این پرسش داد؛ ولی برخی از مفسّران بر این باورند که اسما و صفات الهى در فضاى آیات مختلف قرآن، داراى کاربردهاى متفاوت ‏اند. از این رو، ممکن است یک اسم در فضاى یک آیه، اسم

تهى شدن دل از غیر خدا، اشاره به حالت انقطاعى است که در حال اضطرار براى همه حاصل مى‏شود. شاید بتوان گفت: اگر چنین حالتى به طور دائم براى کسى حاصل شود، به مرتبه‏اى از مراتب اسم اعظم، دست یافته است.

چهار. مطابق شمارى از روایات، اسم اعظم الهى ۷۳ حرف دارد که آصف بَرخیا، تنها با دانستن یک حرف آن توانست تخت ملکه سَبا را در چشم بر هم زدنی نزد سلیمان علیه السلام حاضر کند. شمارى از پیامبران بزرگ الهى نیز تعدادى از حروف آن را مى‏دانسته‏اند؛ ولى پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله و اهل بیت آن بزرگوار، ۷۲ حرف آن را مى‏دانند. بنا بر این، یک حرف آن مختص به ذات مقدّس ربوبى است.^۱

به نظر مى‏رسد که حروف اسم اعظم، به مراتب معرفتِ مرتبط با آن اشاره دارد. بنا بر این، در توضیح روایات یاد شده مى‏توان گفت: اسم اعظم و معرفت مرتبط با آن، مراتب مختلفى دارد که کامل‏ترین مراتب آن، به پیامبر خاتم و اهل بیت ایشان - صلوات اللّٰه‏ علیهم أجمعین - اختصاص دارد.

پنج. روایاتى که «بسمله» را اسم اعظم دانسته‏اند، به سه دسته قابل تقسیم‏ اند:

دسته اوّل: روایتى از امیر مؤمنان علیه السلام در تفسیر «بسمله» که نام «اللّٰه‏» را اسم اعظم، معرّفى مى‏کند. متن روایت این است:

۰.«اللّٰهُ» أعظَمُ اسمٍ مِن أسماءِ اللّٰهِ.^۲

۰.اللّٰه، بزرگ‏ترین نام از نام‏هاى خداست.

دسته دوم: روایاتى که «بسمله» را اسم اعظم دانسته‏اند، مانند آنچه از امام صادق علیه السلام نقل شده است که:

۰.«بسم اللّٰه‏ الرحمن الرحیم» هُوَ اسمُ اللهِ الأَكبَرُ، وَ السَّبعُ المَثانی اُمُّ الكِتابِ، یُثَنّیٰ