پیاده کردن برنامه‏های او در زندگی نیست، و انجام این برنامه‏ها راه تأمین نیازهای مادّی و معنوی انسان است.

دو. مصونیت از سلطه شیطان: این اثر، ویژه کسانی است که به بالاترین درجه اخلاص دست یافته‏اند و قرآن از آنان با عنوان «مخلَصین» یاد کرده است.

سه. پاکی از انواع آلودگی‏ها: این اثر، نتیجه مصونیت انسان از سلطه شیطان است.

چهار. نصرت و کفایت الهی: از منظر قرآن، آثار عبادت، منحصر به تکامل معنوی انسان نیست؛ بلکه اطاعت از خداوند سبحان در جبهه مقابله با مشکلات اجتماعی و مبارزه با دشمنان نیز کارایی دارد.

پنج. معرفت شهودی: این معرفت، علم و حکمتی است که از جانب خداوند سبحان به قلب انسان‏های باتقوا افاضه می‏شود.

شش. ولایت تکوینی که همان قدرت معنوی ویژه‏ای است که در نتیجه نزدیک شدن به کانون قدرت مطلق هستی، برای انسان پدید می‏آید.

هفت. ارتباط با عالم غیب: انسان در نتیجه بهره‏گیری از نیروی معنویِ بالاترین مراتب عبادت، به تدریج از قدرتی برخوردار می‏شود که می‏تواند با عالم غیب ارتباط پیدا کند و به موقعیت نبوّت تشریعی یا انبائی دست یابد.

هشت. خشنودی خدا و بهشت جاوید: مهم‏ترین ثمره عبادت، بهره‏مندی ابدی از بهشت جاوید و رضوان خداوند سبحان است. این اثر در حقیقت، حکمت نهایی اطاعت و بندگی شمرده می‏شود.

بنا بر این، عبادت، حکمت نهایی خلقت انسان نیست؛ بلکه راه دستیابی به حکمت نهایی است.

تفسیر (إیّاكَ نَستَعینُ)

* واژه‏پژوهی «استعانت»: کلمه «نستعین» فعل مضارع از «استعانت» و از مادّه «ع و ن» به معنای درخواست کمک و یاری است.

* کاربردهای «استعانت» در قرآن: در قرآن، هیئت «استعانت» به کار نرفته‏اند؛ ولی واژه‏های

جن و انس یا از هوای نفس اطاعت کند، مشرک عملی شمرده می‏شود.

سه. اخلاص اخلاقی، یعنی پاکسازی جان از انگیزه‏های نفسانی در عبادات، و تا این معنا حاصل نشود، حقیقت عبادت محقّق نمی‏شود.

این عرصه از اخلاص (اخلاص اخلاقی) خود، سه مرتبه دارد:

اوّل. عبادت با قصد قربت به منظور تأمین منافع مادّی، مانند خواندن نماز استیجاری.

دوم. عبادت با انگیزه منافع اُخروی (مصونیت از آتش دوزخ و برخورداری از نعمت‏های بهشتی).

سوم. عبادت به دلیل شایسته دیدن خداوند سبحان برای خضوع و فرمانبری، که بالاترین مرتبه اخلاص است. عبادت اهل‏ بیت علیهم السلام این گونه است. این مرتبه از عبادت، عبادت شُکری یا عبادت حُبّی نیز نامیده شده است.

گفتنی است که این سه (عبادت به دلیل شایستگی، عبادت شُکری و عبادت حبّی) ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند؛ زیرا تا کسی مُحب و عاشق خداوند سبحان نگردد، نمی‏تواند او را تنها به دلیل شایستگی یا سپاس‏گزاری عبادت کند.

* تبیین (إِیاكَ نَعْبُدُ) در روایات: روشن شد که مقصود از انحصار عبادت به خداوند در این آیه، اعتراف به باور داشتن به توحید اعتقادی، اخلاقی و عملی، و نفی هر گونه شرک عبادی است. روایاتی که این جمله را تفسیر کرده‏اند نیز برخی به توحید و اخلاص اعتقادی، برخی به توحید و اخلاص عملی، و برخی به بالاترین مرتبه اخلاص عبادی اشاره دارند.

* معیار بهره‏گیری از عبادت: هر چه اخلاص در عبادت افزایش یابد، عبادت کامل‏تر می‏شود و آثار و برکات بیشتری برای زندگی مادّی و معنوی انسان دارد.

* برکات عبادت خالصانه: این برکات عبارت اند از:

یک. استقرار در راه درست زندگی؛ زیرا عبادت خداوند سبحان، چیزی جز