ممتدّ من طلوع الفجر الثانی إلى غروب الشمس بخلاف النهار.^۱

۰.یوم، واژه‏اى است وضع شده براى مطلق زمان، اعم از شب و غیر شب، کم یا زیاد، مانند یوم الدین که اصلاً طلوع و غروبى در آن نیست؛ امّا عرفاً به آن مقدار از زمان گفته مى‏شود که خورشید بر بالاى زمین است. شرعاً نیز به زمان میان فجر صادق و غروب آن گفته مى‏شود، به خلاف «نهار».

بر این اساس، می‏توان گفت: کلمه «یوم» در آغاز به معنای مطلق زمان یا مقدار زمان میان طلوع و غروب خورشید بوده؛ ولی به تدریج با قرینه در معانی مختلف دیگر، به کار رفته است.

کاربردهای «يوم» در قرآن

این واژه در قرآن کریم، ۴۷۵ بار^۲ آمده است که گاه در امور مرتبط با انسان و گاه در امور منسوب به خداى سبحان، به کار رفته و در هر یک از این دو کاربرد، معانى مختلفى دارد.

۱. «يوم» منسوب به انسان

کاربردهاى «یوم» و «أیّام» در امور مرتبط و منسوب به انسان در قرآن، عبارت اند از:

یک. زمان

مانند:

۰.(وَ ٱللّٰهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُیُوتِكُمْ سَكَناً وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ ٱلْأَنْعٰامِ بُیُوتاً تَسْتَخِفُّونَهٰا یَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَ یَوْمَ إِقٰامَتِكُمْ.^۳

۰.خدا براى شما خانه‏هایتان را مایه آرامش قرار داد و از پوست دام‏ها براى

تنها به معناى کنایى آن اشاره کرده‏اند، مانند ابن فارس که مى‏گوید:

۰.الیاء و الواو و المیم کلمة واحدة،^۱ هی الیوم: الواحد من الأیّام، ثمّ یستَعیرونه فی الأمر العظیم و یقولون: نِعمَ فلان فی الیوم إذ أنزل!^۲

۰.یاء و واو و میم، یک کلمه است و مفرد «أیّام» است. آن را در کار و رخداد بزرگ به صورت استعاره به کار مى‏برند و مى‏گویند: در آن روز بزرگ، چه خوش می‏درخشید!

برخى، در تبیین معناى آن، به این جمله اکتفا کرده‏اند که:

۰.الیوم معروف.^۳

۰.[معنای] «یوم» شناخته شده است.

برخى نیز این واژه را چنین معنا کرده‏اند:

۰.الیوم، مقداره من طلوع الشمس إلى غروبها.^۴

۰.مقدار «یوم (روز)»، از طلوع خورشید تا غروب آن است.

بسیارى از واژه‏شناسان، معناى یاد شده را کاربرد نخستین آن مى‏دانند که بر این اساس، کلمه «یوم» در آغاز به معناى مقدار زمان میان طلوع و غروب خورشید بوده و سپس در معناى دیگر به کار رفته است.^۵

ابو البقای کَفَوى بر این باور است که کلمه «یوم» در لغت، عرف و شرع، داراى سه معناى متفاوت است. او مى‏گوید:

۰.الیوم هو لغةً موضوع للوقت المطلق، لیلاً أو غیره، قلیلاً أو غیره، کیوم الدین؛ لعدم الطلوع و الغروب حینئذٍ، و عرفاً مدّة کون الشمس فوق الأرض، و شرعاً زمان