الحَمدُ لِلهِ عَلیٰ سابِغِ نِعَمِ اللّٰهِ.^۱

۰.ستایش، خداى را بر نعمت‏هاى سرشار او.

چهارم: حدیثى که در آن، «حمد»، چنانچه همراه اداى حقوق مالى باشد، به میزانِ قابل قبول از شکرِ الهى معنا شده است.

ابو بصیر مى‏گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: آیا براى سپاس‏گزارى خدا، حدّى هست که هر گاه بنده آن را به جا آورَد، سپاس‏گزار شمرده شود؟ فرمود: «آرى». گفتم: آن حدّ چیست؟ فرمود:

۰.یَحمَدُ اللّٰهَ عَلیٰ كُلِّ نِعمَةٍ عَلَیهِ فی أهلٍ وَ مالٍ، وَ إن كانَ فیما أنعَمَ عَلَیهِ فی مالِهِ حَقٌّ أدّاهُ.^۲

۰.خداى را برای هر نعمتى که با خانواده و اموالش به او داده است، ستایش گوید و اگر در اموالى که به او ارزانى داشته، حقّى هست، آن را بپردازد.

پنجم: احادیثى که «حمد» را سپاس‏گزارىِ کاملِ هر نعمت دانسته‏اند، مانند آنچه از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

۰.التَّوحیدُ ثَمَنُ الجَنَّةِ، وَ «الحَمدُ لِلهِ» وَفاءُ شُكرِ كُلِّ نِعمَةٍ.^۳

۰.توحید، بهاى بهشت است و ستایش خدا (الحمد للّٰه‏ گفتن)، سپاس‏گزارى کامل برای هر نعمتى است.

امام صادق علیه السلام نیز مى‏فرماید:

۰.شُكرُ النِّعمَةِ اجتِنابُ المَحارِمِ، و تَمامُ الشُّكرِ قَولُ الرَّجُلِ: «الحَمدُ لِلهِ رَبِّ العالَمينَ».^۴

۰.شکرانه نعمت، دورى کردن از حرام‏هاست و گفتنِ «ستایش، خداى را که

است. در این روایت، چنین آمده که امام صادق علیه السلام از مسجد بیرون آمد و دید که مرکَبش گُم شده است. فرمود:

۰.لَئِن رَدَّهَا اللّٰهُ عَلَیَّ لَأَشكُرَنَّ اللّٰهَ حَقَّ شُكرِهِ.

۰.اگر خدا آن را به من باز گردانَد، خداى را چنان که حقّ سپاس‏گزارى اوست، سپاس خواهم گفت.

طولى نکشید که آن را آوردند. امام علیه السلام فرمود:

۰.الحَمدُ لِلهِ.

۰.ستایش، خداى را.

گوینده‏اى گفت: فدایت شوم! مگر نفرمودى: «خداى را چنان که حقّ سپاس‏گزارى اوست، سپاس خواهم گفت»!؟

امام صادق علیه السلام فرمود:

۰.ألَم تَسمَعنی قُلتُ: «الحَمدُ لِلهِ»؟!^۱

۰.مگر نشنیدى که گفتم: «ستایش، خداى را»؟

در روایت دیگرى از پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است که پیامبر صلی الله علیه و آله گروهى از سپاهیان اسلام را براى مأموریتى اعزام کرد و فرمود:

۰.اللّٰهُمَّ إنَّ لَکَ عَلَیَّ إن رَدَدتَهُم سالِمینَ غانِمینَ أن أشكُرَکَ أحَقَّ الشُّكرِ.

۰.بار خدایا! با تو پیمان مى‏بندم که اگر اینان را به سلامت و با غنیمت باز گردانى، تو را به سزامندترین سپاس‏گزارى، سپاس گویم.

دیرى نگذشت که سپاهیان، چنان که پیامبر صلی الله علیه و آله خواسته بود، باز گشتند. پس پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: