چرا که هم آن را متشابه خوانده - که معنایش شباهت بعضى آیات آن با بعضى دیگر است - و هم آن را مثانى نامیده است.

۰.در کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز در توصیف قرآن آمده است: «بعضى از آن، بعضى دیگر را تصدیق مى‏کنند».^۱ از على علیه السلام در باره قرآن نقل شده است که: «برخى آیات قرآن به کمک برخى دیگر به نطق در مى‏آیند [و روشن مى‏شوند] و بعضى از آنها، شاهد برای بعضى دیگرند»^۲.^۳

وجه دوم. «مثانى» جمع «مثنیة» به معناى مکرّر است^۴ و «مِن» در ( كِتٰاباً مُتَشابِهاً مَثانِیَ) بیانى است. بنا بر این، مقصود از کلّ این عبارت، خود سوره حمد است که هفت آیه دارد، چنان که در روایتى از امام صادق علیه السلام در تفسیر (وَ لَقَدْ آتَیْنٰاكَ سَبْعاً مِنَ ٱلْمَثانِی؛^۵ بى ‏گمان، به تو «سبع مثانى» دادیم) آمده است:

۰.هِیَ سورَةُ الحَمدِ، و هِیَ سَبعُ آیاتٍ، مِنها (بِسْمِ ٱللّٰهِ ٱلْرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِیمِ)، وَ إنَّما سُمّیَتِ المَثانِیَ لِأَ نَّها تُثَنّیٰ فِی الرَّكعَتَینِ.^۶

۰.آن، سوره حمد است که هفت آیه دارد و یکى از آن آیات، (بِسْمِ ٱللّٰهِ ٱلْرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِیمِ) است و از آن رو، «مثانى» نامیده شده که در هر دو رکعت نماز، تکرار مى‏شود.

گفتنى است که وجه‏های دیگرى نیز برای نام‏گذاری سوره حمد به «السَّبع المثانى» بیان کرده‏اند، مانند این که: سوره حمد، دو بار نازل

سوره فاتحه است؟ امام علیه السلام پاسخ داد: «آرى».^۱

امام صادق علیه السلام در روایتی دیگر، «مثانى» را به «فاتحة الکتاب» تفسیر نموده^۲ و در جایى دیگر، مقصود از (سَبْعاً مِنَ ٱلْمَثانِی) را سوره حمد دانسته است.^۳

وجه نام‏گذاری این سوره به «حمد»، از آن روست که کلمه نخست در آیه اوّل این سوره است و نام‏گذارى آن به «فاتحه»، «فاتحة الکتاب» یا «فاتحة القرآن» نیز روشن است؛ زیرا این سوره، گشاینده و آغازگر قرآن است.

نامیده شدن این سوره به «اُمّ القرآن» یا «اُمّ الکتاب» هم از آن روست که این سوره، چکیده قرآن است. در تبیین ویژگى‏هاى سوره حمد، بیشتر به این مطلب خواهیم پرداخت.

در باره «السَّبع المثانى» نامیده شدن سوره حمد نیز دو وجه بیان کرده‏اند:

وجه اوّل. مقصود از «مثانى»، همه آیات قرآن و مقصود از «السَّبع المثانى» یا «سبعاً من المثانى»، آیات هفتگانه سوره حمد است. بنا بر این، وجه «مِن» در «سبعاً من المثانى»، تبعیضیت است. علّامه طباطبایى، در تبیین وجه تسمیه قرآن به «مثانى» مى‏فرماید:

۰.ظاهراً «مَثانى» جمع «مَثنیه»، اسم مفعول از مادّه «ثنى» است که به معناى پیچیدن و عطف و برگرداندن باشد، چنان که در قرآن آمده است: (یَثْنُونَ صُدُورَهُمْ؛^۴ سینه‏هایشان را خم مى‏کنند [یعنى سر به زیر مى‏اندازند]) و آیات قرآنى را از آن رو مثانى نامیده‏اند که بعضى، روشنگر بعضى دیگرند و به آنها، نظر و انعطاف دارند، همچنان که این سخن خداوند: (كِتٰاباً مُتَشٰابِهاً مَثٰانِیَ؛^۵ کتابى که آیاتى همانند یکدیگر و مکرّر دارد) به این معنا اشاره دارد؛