کلامی خاصّ منتسب به یونس بن عبد الرحمن است و چنان که گفتیم، این تعبیر در حقیقت، جلوه‏ای از اختلاف نظرها میان دو جریان امامیّه در عراق است: یکی جریان هشام بن حکم و شاگرد برجسته او یونس بن عبد الرحمن و جریان هشام بن سالم (جریان اکثر امامیّه). ستیزه‏هایی که به سرزمین عراق منحصر نگردید و به مکاتب قم و خراسان هم تسرّی یافت. در قم بیشتر محدّثان چون: احمد بن محمّد بن عیسی اشعری، سعد بن عبد اللّٰه، صفّار، حمیری، ابن ولید و شیخ طوسی در بغداد به باورهای جریان اکثریت امامیّه گرویدند و در خراسان عالمانی چون فضل بن شاذان خطّ فکری هشام بن حکم را ادامه دادند.^۱ بدین سان می‏توان فهمید که چرا قمیان بر عبیدی شوریده‏ و خراسانیان عزیزش داشته‏اند.

شاید بتوان گزارش شیخ طوسی را از قائل یا قائلان مجهول در باره عبیدی («و قیل: إنّه كان یذهب مذهب الغلاة») با یونسی بودن او در پیوند دانست؛ چرا که در منابع دیگر، یونسیان را گروهی از غلات شیعه دانسته‏اند.^۲

نجاشی، هم‏شاگردی و معاصر شیخ طوسی، طعن قمیان را بر محمّد بن عیسی بن عبید بر نتابیده است. او در پسِ یادکرد استثنای از نوادر الحکمة، به نقل از استادش ابن نوح می‏نویسد: «قالَ أبو العبّاس بن نوح: و قد أصاب شیخنا أبو جعفر محمّد بن الحسن بن الولید فی ذلك كلّه، و تبعه أبو جعفر بن بابویه رحمه الله على ذلك، إلّا فی محمّد بن عیسى بن عبید فلا أدری ما رایه فیه؛ لأنّه كان على ظاهر العدالة و الثقة»^۳ یا در پی سخن ابن ولید در باره استثنای متفرّدات عبیدی از یونس، ایستارِ بغدادیان زمانه خود را در برابر آن چنین گزارش می‏کند: «رأیت أصحابنا ینكرون هذا القول و یقولون: من مثل أبی جعفر محمّد بن عیسى سكن بغداد».^۴

موضعگیری منفی ابن ولید در باره راوی ما به نوادر الحکمة منحصر نیست. او به گاه گزارش کتاب‏های یونس بن عبد الرحمن هم می‏گوید: «و قالَ محمّد بن علی بن الحسین: سمعت محمّد بن الحسن بن الولید رحمه الله یقول: كتب یونس التی هی بالروایات كلها صحیحة یعتمد علیها إلّا ما ینفرد به محمّد بن عیسى بن عبید و لم یروه غیره فإنّه لا یعتمد علیه و لا یفتى به».^۱ شیخ طوسی هم او را تضعیف کرده است. برای نمونه در الفهرست در باره او می‏نویسد: «ضعیف استثناه أبو جعفر ابن بابویه من رجال نوادر الحكمة و قالَ: لا أروی ما یختصّ بروایته و قیل: إنّه كان یذهب مذهب الغلاة...»^۲ یا در کتاب رجال، او را «ضعیف [على قول القمیین‏]»^۳ و «ضعیف»^۴ می‏خواند. از سیاق کلام شیخ در الفهرست چنین بر می‏آید که منشأ تضعیف، استثنای پیش‏گفته باشد. اگر عبارت «علی قول القمیّین» را هم در رجال شیخ، عبارتی اصیل و نه از ملحقاتِ پسینیان بدانیم، می‏توان گفت که بهری از تضعیفات شیخ، تکرار یا گزارشِ دیدگاه‏های قمی‏هاست.^۵ این که شیخ طوسی او را «یونسی» می‏خواند،^۶ بدین معناست که او پیرو و طرفدار نحله