از شدّت اندوه از دست دهی به خاطر اینکه آنها ایمان نمی‏آورند).

پیامبر صلی الله علیه و آله، الگوی برتر مسئولیت‏پذیری اجتماعی است؛ چراکه از شدت دلسوزی گویا جانش را در راه «مسئولیت ارشاد و هدایت جامعه» می‏خواست فنا کند. وقتی می‎دید تشنه‏کامانی با وجود چشمه زلال قرآن و اسلام، از تشنگی پریشانند ـ مانند یک پدر دلسوز ـ عمیقاً دچار فشار روحی و ناراحتی می‏شد.

در نمونه دیگر قرآن حضرت ابراهیم علیه السّلام و پیروان او را الگویی نیکو برای جامعه ایمانی معرفی می‏کند و بلافاصله از مسئولیت‏پذیری اجتماعی آنان و اهتمامشان به نهی از منکر یاد می‏کند و می‏فرماید: (قَدْ کاَنَتْ لَکُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فی إِبْرَاهِیمَ وَالَّذِینَ مَعَهُ إِذْ قَالُواْ لِقَوْمهِمْ إِنَّا بُرَءَ ؤُاْ مِنکُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ کَفَرْنَا بِکُمُ‏ وَبَدَا بَینَنَا وَبَینَکُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتی‏ تُؤْمِنُواْ بِاللَّهِ وَحْدَهُ؛^۱ قطعاً برای شما در [پیروی از] ابراهیم و کسانی که با اویند سرمشقی نیکوست: آن‎گاه که به قوم خود گفتند: ما از شما و از آنچه به جای خدا می‏پرستید بیزاریم. به شما کفر می‏ورزیم و میان ما و شما دشمنی و کینه همیشگی پدیدار شده تا وقتی که فقط به خدا ایمان آورید).

همچنین می‏توان به حضرت یوسف^۲ و حضرت موسی^۳ نیز اشاره کرد که نقل مسئولیت‏پذیری اجتماعی آنان در قرآن بازگو شده است.

دسته دیگر الگوهای مساق، دیگر انسان‏های باایمان و روشن‏ضمیری هستند همچون حبیب نجار که به رغم گمنامی و حاشیه‏نشینی، به آنچه در قلب جامعه می‏گذرد بی‏اعتنا نیست و بدون فوت وقت خود را به کانون حوادث می‏رساند و پس از انجام وظیفه، در نهایت جان خود را در راه مسئولیت‏پذیری نثار می‏کند.^۴ نمونه‏ دیگر مؤمن آل‏فرعون است. او برای دفاع از حق و دستگاه هدایت، در اوج فضای خفقان، یک تنه احساس مسئولیت ‏می‏کند؛ از به خطر افتادن جان خود اندیشه‏ای ندارد و با سخنوری تمام سعی در هدایت

مسئولیت‏پذیری بیش از پیامدهای ترک آن مشاهده می‏شود.

۳. الگو

الگوها، افزون بر نقش آموزشی، نقش انگیزشی بی‏بدیلی نیز دارند؛ چراکه به طور طبیعی و غریزی انسان از مشاهده افراد تأثیرگذار، کارآمد، عمل‏گرا و دارای صفات برجسته انسانی - اعم از مادی و معنوی - خرسند و تحت تأثیر آنان واقع می‏شود و راه را برای رسیدن به نقطه‏ای که الگو در آن ایستاده است یا اقدامی که او انجام داده است ممکن و دست‏یافتنی می‏بیند و برای پیمودن همان مسیر انرژی می‏گیرد.

به بیان دقیق‏تر، فرایند تأثیر انگیزشی الگو به این صورت است که الگوپذیر با مشاهده ویژگی ممتاز رفتاری یا شخصیتی الگو، مصداقی عینی از موفقیت را مشاهده می‏کند و یک احساس خرسندی و علاقه‏مندی نسبت به او پیدا می‏کند.^۱ در این هنگام در خود نیرویی احساس می‏کند که او را به هماهنگی رفتاری با آن الگو، نزدیکی به آن و فتح قله‏ای که الگو روی آن ایستاده است فرامی‏خواند. منشأ این نیرو و انرژی، فطرت کمال‏طلب آدمی است که الگو توانسته آن را به نحو مستقیم و مؤثری تحریک کند.

در قرآن کریم شاهد معرفی چند دسته الگو در زمینه مسئولیت‏پذیری اجتماعی هستیم. برترین الگوها در این زمینه انبیا هستند. خداوند درباره آنان می‏فرماید: (أُوْلَئِكَ الَّذِینَ هَدَی اللَّهُ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِه؛^۲ اینان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده است، پس به هدایت آنان اقتدا کن).‏

این بیان تمام نیاز الگویی بشر را تأمین می‏کند اما به شکل مصداقی می‏توان گفت خداوند رسول گرامی اسلام را الگوی نیکو می‏شمارد؛ کسی که درباره مسئولیت‏پذیری اجتماعی او می‏فرماید: (لَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَّفْسَكَ أَلَّا یَکُونُواْ مُؤْمِنِینَ؛^۳ گوئی می‏خواهی جان خود را