رحمت الهی،^۱ پاداش عظیم،^۲ مقام برتر^۳ و قدرشناسی الهی^۴ برای مسئولیت‏پذیران اجتماعی هستیم.

در مقابلِ تشویق و بشارت، شاهد بیان محرک‏های منفی نیز در قرآن هستیم. برخی آیات با لسان نکوهش، هشدار و تهدید، «سکوت اجتماعی» را تقبیح می‏کند و کسانی را که انگیزه‏سازی مثبت، طمع آنان را تحریک نمی‏کند، نسبت به دفع زیان از خود برمی‏انگیزاند.

بزرگ‏ترین هشداری که درباره ترک مساق در قرآن مشاهده می‏شود در سوره عصر است. خداوند در این سوره همه انسان‏ها را در زیان معرفی می‏کند و تنها کسانی را استثنا می‏کند که افزون بر ایمان و خودسازی، به جامعه‏سازی نیز اهتمام دارند و از مسئولیت «هم‏سفارشی سازنده» غفلت نمی‏کنند: (إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِی خُسْرٍ * إِلَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْاْ بِالْحَقّ وَتَوَاصَوْاْ بِالصَّبر؛^۵ واقعاً انسان دستخوشِ زیان است مگر کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده و همدیگر را به حقّ سفارش و به شکیبایی توصیه کرده‏اند). مفهوم این کلام آن است که سکوت اجتماعی سبب خسران و زیان آدمی می‏گردد. همچنین در آیات دیگر شاهد هشدار درباره پیامدهایی همچون ویل،^۶ نابودی،^۷ ذلت،^۸ عذاب،^۹ لعنت^۱۰ و جایگاه سوء (همان) برای ترک مسئولیت‏های اجتماعی هستیم.

نکته‏ای که در فرهنگ وحیانیِ موضوع کاملاً محسوس است، پررنگ‏‏تر بودن مژده‏ و تشویق بر هشدار و تهدید است؛ به شکلی که در قرآن بسامد و تنوع مشوق‏های

شده است.^۱ البته برای دریافت این پاداش بزرگ مساق ضروری است ولی کافی نیست بلکه ایمان نیز لازم است.^۲

خداوند پس از فرمان به دعوت کردن دیگران به خوبی و امر آنان به امور پسندیده و نهی آنان از امور ناپسند، پاداش انجام چنین مسئولیت‏هایی را فلاح می‏شمارد تا انگیزه لازم و صبر مورد نیاز در این مسیر تأمین شود: (وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلی الخَیرْ وَیأْمُرُونَ بِالمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَأُوْلَئكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛^۳ و باید از میان شما، گروهی، [مردم را] به نیکی دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتی بازدارند، و آنان همان کامیابان دائم هستند).

همچنین قرآن درباره مسئولیت حمایت از خویشان و اقشار آسیب‏پذیر و آسیب‏دیده می‏فرماید: (فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَالْمِسْکینَ وَابْنَ السَّبیلِ ذلِكَ خَیرٌ لِلَّذینَ یُریدُونَ وَجْهَ اللَّهِ وَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛^۴ پس حقّ خویشاوند و تنگدست و در راه‏مانده را بده. این [انفاق] برای کسانی که خواهان خشنودی خدایند بهتر است، و اینان همان کامیابان دائم هستند). در آیات دیگری نیز شاهدیم که فلاح به عنوان پاداش مسئولیت‏پذیران اجتماعی بیان شده است.^۵

در کنار این مشوق بی‏نظیر، شاهد مشوق‏های دیگری همچون بشارت به نجات،^۶ تجارت پرسود،^۷ بهشت،^۸ سعادت،^۹ فزونی اموال،^۱۰ مدال بهترین امت،^۱۱ مغفرت^۱۲ و