از بارهای زمین‏مانده جامعه.

اگر محض انگیزه اول در میان باشد، شخص بهره‏ای از ویژگی انسانی و عقلانی مسئولیت‏پذیری اجتماعی نبرده است؛ بلکه به میزانی که انگیزه دوم محرک او باشد، به همان میزان دارای مسئولیت‏پذیری اجتماعی است.

قرآن کریم برای ترغیب و راهنمایی به حضور میدانی در عرصه خدمات اجتماعی به گزارش اقدام مسئولانه حضرت یوسف علیه السّلام می‏پردازد.

زمانی که پاکدامنی، خرد و دانش ویژه حضرت یوسف نزد پادشاه مصر اثبات شد، از مقربان درگاه او گشت. حضرت یوسف علیه السّلام چون در چشم پادشاه عزیز گشت، با اینکه می‏توانست به دوران هجران اجباری خود پایان دهد و با درخواست دیدار پدرش به سرزمین آبا و اجداداش بازگردد، اما پیشنهاد برعهده گرفتن خزانه‏داری و امور کشاورزی مصر را به پادشاه عرضه کرد و فرمود: (اجْعَلْنِی عَلی‏ خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ؛^۱ مرا بر خزانه‏های این سرزمین بگمار، که من نگه‏دار و کاربلد هستم).

این در حالی است که دستگاه قبطیان مصر از نگاه حضرت یوسف، نظامی غیرتوحیدی و ظالم بود، اما حضرت یوسف خدمت به جامعه انسانی مصر را در اولویت قرار داد و خود را آماده قبول مسئولیتی سنگین و طولانی (دست‎کم چهارده ساله) نمود.

به هر حال از این گزارش وحیانی درمی‏یابیم هر کس شایستگی به عهده گرفتن مسئولیت‏های مدیریتی در جامعه را دارد، باید با اعتماد به نفس خود را عرضه کند و نگوید دولت و کارگزاران باید سراغ من بیایند و از من دعوت کنند. همچنین درمی‏یابیم برای اینکه در صحنه مسئولیت خدمات اجتماعی ورود شود دو امر لازم است: یکی حافظ منافع عمومی بودن و دیگری دانایی و علم؛ به بیان کوتاه‏تر امانت‏داری و تخصص یا به اصطلاح تعهد و تخصص.

از دیگر نکات این گزارش کوتاه این است که تابعیتِ منطقه‏ای، اصل نیست. یوسف مصری نبود، ولی در حکومت مصر وارد شده و مسئولیت گرفت.^۲ بنابراین مرز ایفای مسئولیت‏های

هستند که جز با برق شمشیر راه درست و صحیح را نخواهند پذیرفت و در برابر عدالت تسلیم نخواهند شد. بنابراین جهاد و پیکار لازمه استقرار عدالت است.

۴. استمرار و پایداری

عدالت به همان اندازه که دل‏انگیز است، دور از دسترس نیز هست و رسیدن به آن و سپس صیانت از آن امری دشوار است؛ لذا همچون تمامی آرمان‏های بشری نیازمند پایداری و استمرار تلاش است.

خداوند هنگام امر به عدالت‏ورزی می‏فرماید: (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ؛^۱ ای کسانی که ایمان آورده‏اید، پیوسته به عدالت قیام کنید).

«قوّام» صفت مبالغه و دال بر کثرت است و مطالبه آن به این معناست که دائما عدالت‏ورز باشید.^۲

همچنین خداوند هنگام یادکرد آمران به عدالت از فعل مضارع که دال بر استمرار است استفاده می‏کند^۳ تا نشان دهد عدالت‏خواهی باید مستمر باشد.

۲. قبول مسئولیت‏های مورد نیاز جامعه

دوست داشتن جامعه در فداکاری و اولویت دادن به نیازهای اجتماعی در برابر نیازهای شخصی است و یکی از برترین مصادیق جامعه‏دوستی، حضور جهادی در عرصه مسئولیت‏های مورد نیاز جامعه است.

کسانی که مسئولیت‏های فرهنگی، نظامی، سیاسی، اقتصادی و مدیریتی (اعم از رسمی و غیررسمی) را به عهده می‏گیرند، می‏توانند با دو نگاه یا ترکیبی از هر دو، وارد عرصه خدمت‏رسانی عمومی شوند: یک. از سر تأمین منافع شخصی خود (همچون امرار معاش یا کسب شهرت یا کسب جایگاه)؛ دو. از سر تأمین یکی از نیازهای جامعه و برداشتن باری