أ تَقْتُلُونَ رَجُلاً أَنْ یَقُولَ رَبِّی اللَّهُ وَقَدْ جاءَکُمْ بِالْبَیَّناتِ مِنْ رَبَّکُمْ؛^۱ و مردی مؤمن از خاندان فرعون که ایمان خود را نهان می‏داشت، گفت: آیا مردی را می‏کشید که می‏گوید: پروردگار من خداست؟ و مسلماً برای شما از جانب پروردگارتان دلایل آشکاری آورده است).

این دو آیه نشان می‏دهند یکی از مسئولیت‏های اجتماعی حمایت و دفاع از دستگاه هدایت و ارشاد (یا همان دین الهی) است و برای دفاع از حق و دستگاه هدایت حتی یک نفره و در اوج خفقان و دشواری هم باید احساس مسئولیت کرد. همچنین این مسئولیت آن‏قدر ارزش دارد که شایسته است افراد جان خود را در راه آن به خطر بیندازند.

دسته چهارم: مسئولیت‏های جامعه‏دوستانه

در کنار مسئولیت‏های نوع‏دوستانه می‏توان از مجموعه مسئولیت‏هایی یاد کرد که غرض از آنها «احسان فراگیر» به کل جامعه به عنوان یک مجموعه انسانی دارای هویت جمعی مشترک است.

جامعه از این جهت، همچون فرد، نیازمند اقداماتی ارتقابخش، پیشرفت‏دهنده، امدادگرایانه و تقویت‏گر است. این اقدامات در واقع به اعضای جامعه و مظروف توجه دارند، اما شخص یا صنف خاصی را مد نظر ندارند و به تمامی اعضای جامعه به چشم یکسان نگاه می‏کنند و لذا فضای عمومی زندگی اجتماعی را نرم، شاداب و مطلوب می‏گردانند.

شاید برای تصور بهتر این عنوان نیاز باشد «رفتارهای جامعه‏دوستانه» در برابر «رفتارهای نوع‏دوستانه»، که ناظر بر افراد یا طبقه خاصی از جامعه و ناظر بر فردیت انسانی آنهاست، تصور شود. بنابراین جامعه‏دوستی، نگاهی مجموعی به کل اعضای جامعه دارد و ناظر بر عنوان کلی انسان‏های درون یک جامعه است.

این مسئولیت‏ها خدمت مستقیم یا غیرمستقیم به تمامی افراد جامعه تلقی می‏شود و همگان (حتی اگر مستقیم از منافع آن بهره‏مند نشوند) آنها را تحسین می‏کنند.

البته خداوند در جایی دیگر، از مسلمانان تلاش تام و خالصانه در راه دین الهی را مطالبه می‏کند و می‏فرماید: (جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ^۱؛ و در [راه] خدا چنان‎که حق جهاد اوست، جهاد کنید). روشن است که یکی از ابعاد «جهاد فی الله»، تلاش در راه ترویج و حفظ دین الهی است و خداوند در این آیه نه صرف جهاد، بلکه «حق جهاد» را خواسته است؛ یعنی خالصانه و تنها برای او تلاش کنیم و تمامی سعی خود را نیز به کار گیریم.

گفتنی است تلاشی که تنها برای خداوند و با آوردن تمام نیروها به میدان باشد، سبب معجزه می‏گردد و در هر صحنه فرهنگی که با تابلوی «جاهدوا فی الله حق جهاده» (اقدام جهادی) کار شود شاهد رویش‏های بی‏بدیل و خیره‏کننده خواهیم بود. البته لازمه چنین جهادی کنار گذاشتن تمام عافیت‏طلبی‏ها و تمام هواهای نفسانی و تنها فکر کردن به اهداف است.

در قرآن کریم سه گزارش تاریخی درباره دفاع و حمایت از رسولان الهی مشاهده می‏کنیم که الگوهایی برای حمایت از دستگاه هدایت و ارشاد به جامعه اسلامی معرفی می‏کنند.

گزارش اول مربوط به حبیب نجار است که برای هدایت افراد جامعه از یک سو و از سویی دیگر برای حمایت از فرستادگان الهی، یک تنه به میدان آمد و تا نثار جان ایستادگی نمود.^۲

گزارش دوم و سوم درباره مؤمن آل فرعون است که در دو سوره قرآن نحوه حمایت او از حضرت موسی علیه السّلام بیان شده است.

خداوند در سوره قصص درباره خبررسانی به موقع او درباره نقشه فرعون برای قتل حضرت موسی علیه السّلام می‏فرماید: (وَجَاءَ رَجُلٌ مِّنْ أَقْصَا الْمَدِینَةِ یَسْعَی‏ قَالَ یامُوسی إِنَّ الْمَلَأَ یَأْتَمِرُونَ بِك لِیَقْتُلُوكَ فَاخْرُجْ إِنّی لَكَ مِنَ النَّاصِحِینَ؛^۳ از دورافتاده‏ترین [نقطه‏] شهر، مردی دوان‏دوان آمد [و] گفت: ای موسی، سران قوم درباره تو مشورت می‏کنند تا تو را بکشند. پس [از شهر] خارج شو. من از خیرخواهان توام‏).

باز در سوره غافر درباره او چنین آمده است: (وَقالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَکتُمُ إِیمانَهُ