می‏دهد و می‏فرماید: (وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیرِ وَیأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ^۱؛ و باید از میان شما، گروهی، [مردم را] به نیکی دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتی بازدارند، و آنان همان رستگاران‏اند).

بنابراین کسانی که برای رشد و اصلاح جامعه دل می‏سوزانند، رستگاران واقعی هستند وگوشه‏گیرانِ بی‏اعتنا را از این رستگاری سهمی نیست.^۲

دو. ارتقای فوق العاده جامعه ایمانی

خداوند هنگامی که امت اسلامی را یاد می‏کند، آنان را برترین امتی می‏داند که برای سودرسانی جهانی پا به عرصه هستی گذاشته است و با وصفی که نظر به علیت دارد، درباره چنین امتِ الهام‏بخش جهانی می‏فرماید: (کُنْتُمْ خَیرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ؛^۳ شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده‏اید: به کار پسندیده فرمان می‏دهید، و از کار ناپسند بازمی‏دارید، و به خدا ایمان دارید).

در این آیه راز رسیدن جامعه ایمانی به رتبه برترین جامعه در میان جوامع بشری سه عامل امر به معروف، نهی از منکر و ایمان به خداوند معرفی شده است؛ یعنی همه خیرات و برکات با این دو فریضه اجتماعی، در کنار ایمان به خداوند، به جامعه سرازیر می‎گردد؛ چراکه این دو مسئولیت اجتماعی، سازوکاری مردمی، دلسوزانه، سریع، مؤثر، همه‏جایی، فراگیر و دائمی دارد؛ لذا بیش از هر سازوکار دیگری جامعه را در خط درست و پیشرفت و تکامل قرار می‏دهد.

بنابراین چه‎بسا بتوان گفت بنا بر قیاس اولویت، مسئولیت‏پذیری اجتماعی مؤمنانه (مسئولیت‏پذیری اجتماعی مبتنی بر ایمان به خداوند در همه بخش‏های: انگیزه، شناخت حدود، اقدام، تداوم، رویارویی با چالش‏ها و...) سبب برتری یک جامعه بر سایر جوامع بشری می‏گردد.

همچنین ازآنجاکه این دو فریضه اجتماعی بر ایمان به خدا مقدم شده، اولاً بیانگر اهمیت آن

می‏شوم. چه‎بسا گفتار و لقمه آدمی، زیربنای دیگر کارهای او باشد و اگر به پاکی و درستی این دو امر اهتمام شود خودبه‏خود سایر امور درست شود.

در آیه‏ای دیگر می‏خوانیم: (فَلَوْلَا كَانَ مِنَ ٱلْقُرُونِ مِن قَبْلِكُمْ أُولُوا بَقِيَّةٍ يَنْهَوْنَ عَنِ ٱلْفَسَادِ فِى ٱلْأَرْضِ).^۱

یکی از معانی‏ای که درباره ترکیب «أُولُوا بَقِیةٍ» گفته شده، صاحبان خرد^۲ یا صاحبان فضل^۳ است. بنابراین هماهنگ با آیه پیشین خداوند نهی از فساد را از خردمندان، فرهیختگان و بزرگان جامعه خواسته است؛ لذا آنان نسبت به این تکلیف اجتماعی مسئولیت بیشتری دارند و از آنان بیشتر انتظار می‏رود که به این امر اهتمام داشته باشند.

ثمرات امر به معروف و نهی از منکر

آثار و نتایج این دو مسئولیت مهم فرهنگ‏سازانه بر کسی پوشیده نیست و اندکی تأمل و مطالعه، فهرست بلندی را به دست خواهد داد؛ با این حال در قرآن کریم به پاره‏ای از نتایج این دو مسئولیت اشاره شده است تا هم اهمیت این دو مسئولیت و هم انگیزه لازم برای تحمل دشواری‏های آن دو تأمین شود.

یک. رستگاری مسئولیت‏پذیران

«فلاح» در ادبیات اسلامی از جایگاهی رفیع برخوردار است.^۴ فلاح به معنای کامیابی، نجات و بقاست^۵ و آرزوی هر مسلمانی است که در زمره مفلحان قرار گیرد.

یکی از راه‏های رسیدن به فلاح اقدام به مسئولیت اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر است. کسی که همیشه به این مسئولیت اقدام می‏کند، در عوض از کامیابی ابدی برخوردار می‏شود و نجات می‏یابد. این وعده‏ای است که خداوند به مسئولیت‏پذیران این عرصه