عمومی بگذرد و خطاکار را بدون کیفر و جبران زیان ببخشد.

دیگر مصداق پرکاربرد این مسئولیت، گشاده‏رویی و رفتار پسندیده در برابر جهالت‏ها و پرخاشگریهای افراد نابخرد است. قرآن کریم در این زمینه می‏فرماید: (ادْفَعْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ السَّیئَةَ؛^۱ بدی را به شیوه‏ای نیکو دفع کن‏).

چنین برخورد اجتماعی نیکویی سبب می‏شود بدی‏ها فرصت تأثیر و تخریب نیابند و این همان «دفع» است. در مقابل، «رفع» یعنی زدودن و حل مشکلی که واقع شده است ولی دفع یعنی پیش‏گیری و ممانعت از ورود. البته مدار با مردم نوعی پیش‏گیری از آفت‏زدگی جامعه و روابط اجتماعی نیز هست یعنی از یک طرف مانع تأثیر منفی کنش‏های نسنجیده می‏شود و از دیگر سو درمانی برای طرف مقابل نیز خواهد بود؛ چراکه او را شرمنده و خجالت‏زده و متأثر می‏کند. از بعد سوم نیز فرهنگ‏سازی و ارتقابخش اخلاق عمومی است.

در آیات دیگر آمده است که این مدارا با مردم تأثیری عمیقی دارد به گونه‏ای است که دشمن را به دوست صمیمی مبدل می‏سازد: (ٱدْفَعْ بِالَّتِى هِىَ أَحْسَنُ فَإِذَا ٱلَّذِى بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِىٌّ حَمِيمٌ‏؛^۲ بدی را با نیکی دفع کن، ناگاه (خواهی دید) همان کس که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی گرم و صمیمی است!).

۲. حفظ اتحاد و پرهیز از تفرقه

اتحاد در ارتباط با مسائل اجتماعی آن است که دو فرد یا گروهِ دارای نقاط متفاوت، جنبه‏های مشترک خود را تقویت کنند و از این حیث خود را هر چه بیشتر به یکدیگر نزدیک کنند و به تعبیری دیگر، اتحاد یعنی در عین حفظ تمایزات، به تقویت مشترکات پرداختن و محکم کردن پیوندها با محوریت نقاط مشترک.^۳

قرآن کریم در دو آیه به اتحاد بر محور «وحدت اعتقادی» سفارش کرده است و در هر

دعوت ما را نپذیرفته است، کمک به شخصی که از کمک به ما دریغ کرده است، کنار گذاشتن کینه‏ها و... با این همه از پربسامدترین مصادیقی که قرآن کریم برای چنین مسئولیتی بر شمرده است گذشتن از خطای یکدیگر و پرهیز از برخوردهای تند در برابر عمد و خطای دیگران است. قرآن کریم - برای تشویق به این مهارت - هنگام توصیف کسانی که شایستگی بهترین و بادوام‏ترین پاداش الهی را دارند، می‏فرماید: (إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ؛^۱ و چون به خشم می‏آیند درمی‏گذرند).

در هنگام رانندگی، خرید و فروش، امور اداری، مسائل خانوادگی، امور شغلی، تحصیلی و هر زمینه‏ای که تعاملات انسانی را به دنبال دارد ممکن است رفتارهای دیگران ما را به خشم آورد و واکنش خشم‏آلود ما سبب پیچیده و عمیق شدن چالش شود و عکس العمل تند نه‎تنها کمکی نکند بلکه راههای موجود را نیز مسدود کند یا دست‎کم مانع ابتکار و ندیدن راه‏حل‏های ممکن شود. بنابراین الزام به کنترل احساسات آسیب‏دیده و مدیریت نفس (برخورد نیکو و مدارا) سبب می‏شود امور راحت‏تر و سریع‏تر به گردش درآیند و حتی فرد خطاکار نیز زودتر متنبه شود.

قرآن از زاویه دیگری نیز همین مسئولیت را مطالبه می‏کند و می‏فرماید وقتی شما در پیشگاه خداوند دچار خطای عمد و سهو می‏شوید مگر دوست ندارید خداوند از شما درگذرد؟! پس شما نیز نسبت به همدیگر اهل گذشت و چشم‏پوشی باشید. (وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ؛^۲ و باید عفو کنند و گذشت نمایند. مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید؟).

بنابراین عمل به همین فراز وحیانی کافی است تا سهم قابل توجهی از درگیری‏ها و منازعات منتفی گردد و انرژی جامعه برای پیشرفت و تعالی آن هزینه شود تا اینکه صرف کشمکش‏های بی‏فایده شود. البته روشن است که عفو و گذشت، درباره حقوق شخصی پسندیده است اما هنگام تجاوز به حقوق و مصالح عمومی کسی حق ندارد از حقوق