139
حديث اسلامي؛ خاستگاه‌ها و سير تطوّر

عطاء: در عربي از کل يک ماه به أيَّاما مَعْدُودَاتٍ تعبير نمي‏کنند.۱
مقاتل: أيَّاما مَعْدُودَاتٍ دقيقاً به يک ماه، يعني سي روزِ رمضان دلالت دارد.۲
ابن‌حيان [: ابوحيان]: اگر تعبير أيَّاماً مَعْدُودَاتٍ بر ماه رمضان دلالت داشته باشد، در آن صورت اين همان چيزي است که واجب شد. اين ديدگاه ابن‌ابي‌ليلي و جمهور مفسران بود [البته، نک. ادامه.] آنچه از عبارت أيَّاماً مَعْدُودَاتٍ قابل استفاده است، تسهيل و ترغيب مؤمنان به روزه‏داري است؛ به اين معنا که تعداد روزهاي واجب شمارپذير است و چندان زياد نيست ـ فقط سي روز. همين عبارت در ديگر سياق‏هاي قرآني دقيقاً به شمار اندک روزها اشاره دارد. بقرة: ۸۰، يوسف: ۲۰، قس آل‌عمران: ۲۴.
اما اگر روزه واجب سه روز بوده ـ چنانکه برخي علما قائل به سه روز روزه به اضافة روزه عاشورا هستند ـ که بر پيشينيان ما واجب شده بود، در نتيجه، تعبير أيَّاماً مَعْدُودَاتٍ به همين سه روز اشاره دارد. اين رأي ابن‌عباس و عطاء است.
البته ديدگاه اکثر مفسران اين است که أيَّاماً مَعْدُودَاتٍ به رمضان اشاره دارد. «کتِبَ عَلَيکمُ الصِّيَامُ... أيَّاماً مَعْدُودَاتٍ» مي‏تواند بر يک روز، دو روز، يا هر چند روز دلالت کند. خدا عبارت «شَهرُ رَمَضَانَ» را براي تبيين آن افزوده است.۳
در واقع، سرانجام، عموم مفسران پذيرفتند که آيات ۱۸۳ ـ ۱۸۷ را در قالب بافت واحدي که به روزه ماه رمضان اشاره دارد، درنظر بگيرند که مضمون حديث

1.. طبري، ج ۳، ص ۴۱۴.

2.. الدر المنثور، ج ۱، ص ۱۷۷.

3.. البحر المحيط، ج ۲، ص ۳۰ به بعد. توجه شود که ابن‌حيان [کذا!] از عبداللّه‏ بن مسعود قرائت متفاوت ايامٌ معدوداتٌ را روايت مي‏کند که اين عبارت را در برابر الصيام در کتب عليکم الصيام قرار مي‏دهد؛ در حالي که آن را در همان موقعيّت اسمي قرار مي‏دهد که واژه شهر رمضان هم که بلافاصله به آن اضافه شده، قرار دارد. در نتيجه، تمام اين متن از سوره بقره صرفاً به روزه رمضان باز‌مي‏گردد.


حديث اسلامي؛ خاستگاه‌ها و سير تطوّر
138

صرفاً تفسيري دارد، و چون هيچ کاربرد عملي نداشته، همة مباحث آن کاملاً علمي و نظري بوده است. انگيزه کاوش هر چه عميق‏تر در روش دقيق روزه‏داري پيامبر و پيروانش با جزئيّات گوناگون آن، از سوي کساني پديد آمد که کاملاً داوطلبانه خواستند روزه عاشورا را ادامه دهند.
دقيقاً به همين ترتيب، متقيان يک ضيافت ماهيانه سه روزه را به فهرست اعمال داوطلبانه، يعني مستحب، افزودند. اين کار واجب نيست بلکه سنّت است. در مورد صيام سه روزه، مي‏بايست به عبارات قرآني فزونتري تمسک جسته مي‏شد. قتاده روايت کرده که پيش از وجوب روزه رمضان مسلمانان مکلف بودند سه روز در هر ماه را ـ هر ده روز يک بار ـ روزه بگيرند. اين صيام سه روزه هيچ جا در آثار منسوب به هيچ يک از گروه‏هاي شناخته شده پيش از اسلام نيست، بل همواره کاملاً و منحصراً [سنّتي] محمدي انگاشته شده است.
ابوهريره: دوستم [محمد صلي الله عليه و آله ] به من توصيه کرد در هر ماه سه روز روزه بگيرم.۱پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: «ماه امساک به اضافه سه روز روزه هر ماه، برابر با روزه دائمي است.۲
ابوذر: زماني که پيامبر صلي الله عليه و آله به سه روز روزه فرمان داد و اعلام کرد که اين روزه با روزه همة ماه برابري مي‏کند، خدا در تأييد سخن پيامبرش چنين وحي کرد: (مَنْ جَآءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا) (انعام: ۱۶۰).۳
به اين ترتيب، از تفسير يک آيه: (يَا أيُّهَا الَّذيِنَ آمَنوُا کُتِبَ عَلَيکمُ الصِّيَامُ کمَا کتِبَ عَلَي الَّذيِنَ مِن قَبلِکم... أيَّاماً مَعدُودَاتٍ) دو عبات داوطلبانه (تطوع) پديد آمده است. عبارت [أيَّاما مَعدُودَاتٍ] جمع است و صيغة جمع در عربي در محاسبة اشياي بيش از دو تا به‏کار مي‏رود. برخي دانشمندان بر آن شدند تا کاربرد آن را در اين سياق به حداقل دامنة آن محدود کنند؛ از اين‏رو به روزه سه روزه اشاره کرده‏اند.

1.. ارشاد، ج ۳، ص ۴۱۰.

2.. ابوعبدالرحمن احمد بن شعيب النسائي، سنن، ۸ جلد، [در ۴ مجلد]، قاهره، ۱۳۴۸ ق / ۱۹۳۰ م، ج ۴، ص ۲۱۸ به بعد.

3.. ابوعبداللّه‏ محمد بن يزيد بن ماجة، سنن، ۲ جلد، قاهره، [بي‏تا]، ج ۱، ص ۵۲۲.

  • نام منبع :
    حديث اسلامي؛ خاستگاه‌ها و سير تطوّر
    سایر پدیدآورندگان :
    مرتضي كريمي نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4441
صفحه از 534
پرینت  ارسال به