باورها و اعتقادات رقیبان فکری و اعتقادی است؛ مانند کتاب المغنی قاضی عبدالجبار و....
با توجه به آن‌که در مطرح شدن آراء و اندیشه‌های نخستین، به جز ادله و شواهد، انگیزه‌های مذهبی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تأثیرگذار بوده‌اند و از آن‌جا که بسیاری از منابعِ دسترسی به اندیشه‌های نخستین به ما نرسیده است و یا این‌که برخی گزاره‌های به‌جا مانده با هم تعارض دارند، پژوهشگر تاریخ کلام نمی‌تواند تنها به گزاره‌های تاریخی اعتماد کند؛ از این‌رو، بایسته است با روش‌های گوناگون و با استفاده از دیگر منابع چون مصادر حدیثی، تاریخی و رجالی، به راستی‌آزمایی ادعاها و گزارش‌ها بپردازد. بر این اساس، پژوهش‌های تاریخ اندیشه و کلام، لایه‌های مختلفی دارد و در صورتی پژوهشی کامل و قابل اعتماد است که همه لایه‌های مزبور را از منابع متعدد مورد واکاوی و بازخوانی قرار دهد. به بیان دیگر، در چنین پژوهش‌هایی باید از مجموعه‌ای از شواهد و قرائن استفاده کرد تا به اطمینان نسبی دست یافت؛ به طوری که حتی گاهی نام یک کتاب که در یک منبع فهرست‌نگاری آمده است یا تنها گزارش موضوع مناظره‌ای میان دو اندیشور می‌تواند پژوهشگر تاریخ اندیشه را به صحت و سقم گزارش‌های تاریخی نزدیک کند.
موضوع تحقیق پیش‌رو از آن جهت که بررسی تاریخ اندیشه‌های نخستین اسلامی در مسئله معرفت اضطراری است به طور کلی از روش‌شناسی تاریخ کلامی بهره برده است. اما چون قلمرو تحقیق، بررسی اندیشه‌های جریان‌های فکری متعدد و در بازه‌های زمانی مختلف و در مدارس متفاوت است، ناگزیر در هر فصلی متناسب با موضوع و بازه زمانی، روشِ تحقیق متناسب را پیش گرفته است.
در گفتار مربوط به اندیشه امامیه در مدرسه کلامی کوفه، با توجه به آن‌که اثری از خود اندیشوران کوفی به ما نرسیده است، مهم‌ترین و قدیمی‌ترین منبع، کتاب مقالات الاسلامیین ابوالحسن اشعری است. همچنین کتاب
