الخلود فی النار.^۱

دیدگاه ‌شیخ مفید درباره معرفت، معلوم و ظاهر است؛ با این حال نباید فراموش کرد، شیخ مفید به رغم آن‌که معرفت و شناخت خداوند متعال را با نظر و استدلال و به بیان دیگر، با تعقل و خِرَدورزی می‌داند. با این حال، عقل را در دانش و نتایجش، نیازمند راهنمایی‌های سمع می‌داند؛ سمعی که عاقل را به کیفیت و چگونگی استدلال رهنمون می‌سازد.^۲ بنابراین، معرفت عقلی ‌شیخ مفید به نوعی محتاج راهنمایی‌های وحی و سمع است و این نوع معرفت اکتسابی عقلی، اساساً با معرفت اکتسابی عقلی معتزلیان متفاوت است.

تبیین بیشتر دیدگاه ‌شیخ مفید در مسئله جایگاه عقل در بحث معرفت و نیز جایگاه سمع در راهنمایی و انگیزش عقل، در کلام شاگردش، ابوالفتح کراجکی (م ۴۴۹) منعکس شده است. از نظرگاه کراجکی بنا بر انگاره امامیه که بر آیات و روایاتی چون «من مات ولم یعرف امام زمانه، مات میتة الجاهلیة» مبتنی است، معرفة اللّه نیز در گرو معرفة النبی و معرفة الحجة است؛ زیرا همه معارف عقلی و سمعیِ دین تنها از طریق امام حاصل می‌شود و این امام است که برانگیزاننده و تبیین‌کننده آنهاست.^۳

از منظر کراجکی، حجج الهی (نبی و امام) هم دواعی و خواطر برای نیل به معرفة اللّه را ایجاد می‌کنند و هم بعد از آن در مرحله عمل، کیفیت درست و استدلال بهتر را به انسان می‌آموزند.^۴

غیرموحّد و منکر خداوند باشند، در حالی که بالوجدان برخی از آنان غیرموحّد و یا منکر خداوند هستند.^۱

شیخ مفید تلاش کرده است دیدگاهش درباره وجوب نظر و کسب معرفت را با روایات اهل‌بیت علیهم السلام همسو کند و نشان دهد که ائمه اطهار علیهم السلام نیز بر وجوب نظر و لزوم کسب معرفت تأکید داشته‌اند؛ برای مثال، در الارشاد ضمن اشاره به حدیثی از امام صادق علیه السلام درباره وجوب معرفة اللّه که فرمودند: «وجدتُ علمَ الناس کلّهم فی اربع اوّلها أن تعرف ربک...» می‌گوید: مفروضِ حدیث، کسب معرفة اللّه است؛ زیرا بنا بر مفاد آن، نخستین چیزی که بر عبد واجب است، معرفت و شناخت پروردگارش است.^۲ همچنین شیخ مفید برای اثبات وجوب معرفة اللّه با عقل، به حدیثی از امیرالمؤمنین علیه السلام اشاره می‌کند که فرمودند: «أَوَّلُ عِبَادَةِ اللّه مَعْرفَتُهُ وَأَصلُ مَعْرفَتِهِ تَوْحیدُهُ» و در ادامه می‌فرمایند: «وَبِالْعُقُولِ تُعْتقَدُ مَعْرِفَتُهُ وَبالنَّظَرِ تَثْبُتُ حُجَّتُهُ، جَعَلَ الخَلْقَ دَلِیلاً عَلیْهِ فَکَشَفَ بِهِ عَنْ رُبُوبِیَّتِه...‏».^۳

شیخ مفید تا بدان اندازه به وجوب کسب معرفت، اعتقاد راسخ دارد که با صراحت، کسانی را که به رغم کمال عقل و توانایی بر استدلال، از نظر و استدلال دوری می‌جویند، کافر و مستحق خلود در جهنم می‌داند:

۰.وجماعة من المقلدة عندی کفارٌ؛ لأن فیهم من القوة على الاستدلال ما یصلون به إلى المعارف، فإذا انصرفوا عن النظر فی طرقها فقد استحقوا