87
مهار خشم

غفلت۱ ، شک۲ ، نفاق۳ و... نشان ‌می‌دهد. نتیجه اینکه احتمال می‌دهیم، مفهوم غضب نیز، مانند کفر، با یک ردیف مفاهیم مشابهی، مانند انکار طرف مقابل، انکار حقیقت، ضعف و بی‌تدبیری، دشمنی و انتقام‌جویی، ارتکاب فسق و جهل و نادانی مرتبط باشد. بررسی دقیق‌تر روایات کفر و غضب ما را به دو گروه از مقومات کفر می‌رساند:
اول: مقومات عاطفی _ هیجانی؛
دوم: مقومات شناختی _ عقلی.
روایت طرح ‌شده در اول بحث می‌تواند، گروهی از مقومات نوع اول را برای ما

1.الإمامُ علی علیه السلام: (بُنِی الكُفرُ عَلَی أَربَعِ دَعَائِمَ: عَلَی الجَفَاءِ، وَ العَمَی، وَ الغَفلَةِ، وَ الشَّكِّ. فَمَن جَفَا فَقَدِ احتَقَرَ الحَقَّ، وَ جَهَرَ بِالبَاطِلِ وَ مَقَتَ العُلَمَاءَ وَ أَصَرَّ عَلَی الحِنثِ العَظِیمِ. وَ مَن عَمِی نَسِی الذِّكرَ، وَ اتَّبَعَ الظَّنَّ، وَ طَلَبَ المَغفِرَةَ بِلا تَوبَةٍ وَ لا استِكَانَةٍ. وَ مَن غَفَلَ حَادَ عَنِ الرُّشدِ، وَ غَرَّتهُ الأَمانِی، وَ أَخَذَتهُ الحَسرَةُ وَ النَّدَامَةُ، وَ بَدَا لَهُ مِنَ اللهِ مَا لَم یكُن یحتَسِبُ. وَ مَن عَتَا فِی أَمرِ اللهِ شَكَّ، وَ مَن شَک تَعَالَی عَلَیهِ، فَأَذَلَّهُ بِسُلطَانِهِ، وَ صَغَّرَهُ بِجَلالِهِ، كَمَا فَرَّطَ فِی أَمرِهِ فَاغتَرَّ بِرَبِّهِ الكَرِیمِ). امام علی علیه السلام: «كفر، بر چهار پایه استوار است: بر نادانی، كوردلی، غفلت و شک ؛ زیرا كسی‌كه نادان باشد، حق را كوچک شمارد و آشكارا دم از باطل زند و با دانایان دشمنی ورزد و بر گناه بزرگ پای فشرد و كسی‌كه كوردل باشد، یاد خدا را به فراموشی سپارد و از گمان پیروی كند و بدون توبه و زاری، طالب آمرزش باشد و كسی كه غافل باشد از راه راست منحرف شود و آرزوها او را بفریبد و دریغ و پشیمانی فرایش گیرد و از جانب خداوند، چیزی برای او رقم خورد كه گمانش را هم نمی‌كرد و كسی‌كه از فرمان خدا سركشی كند، دستخوش شک شود و هركه به شک درافتد، خداوند بر او بزرگی كند؛ پس با قدرت خود او را خوار گرداند و با جلال و شكوه خویش وی را حقیر سازد، همچنان كه در كار خود كوتاهی كرد و به پروردگار مهربان و بزرگوار خود مغرور شد».
كنز العمّال، ج۱۶، ص۱۹۰.

2.همان.

3. (وَلیعلَمَ الَّذِینَ نَافَقُوا وَقِیلَ لَهُم تَعَالَوا قَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَوِ ادفَعُوا قَالُوا لَو نَعلَمُ قِتَالاً لاَّتَّبَعنَاكُم هُم لِلكُفرِ یومَئِذٍ أَقرَبُ مِنهُم لِلإِیمَانِ یقُولُونَ بِأَفوَاهِهِم مَّا لَیسَ فِی قُلُوبِهِم وَاللّهُ أَعلَمُ بِمَا یكتُمُونَ) ؛ «و نیز برای این بود كه منافقان شناخته شوند؛ آنهایی كه به ایشان گفته شد: «بیایید در راه خدا نبرد كنید! یا (حد اقل) از حریم خود، دفاع نمایید!» گفتند: «اگر می‏دانستیم جنگی روی خواهد داد، از شما پیروی می‏كردیم. (اما می‏دانیم جنگی نمی‏شود)». آنها در آن هنگام، به كفر نزدیك‌تر بودند تا به ایمان، به زبان خود چیزی می‏گویند كه در دل‌هایشان نیست و خداوند از آنچه كتمان می‏كنند، آگاه‌تر است‏».
آل‌عمران: ۱۶۷.


مهار خشم
86

اشتباه ناشی از غلبه هیجان، منجر به دوری از حق خواهد شد. فرد خشمگین، از هرگونه محور حق‌ فاصله گرفته و امکان شناخت حق یا طرف‌داری از آن، دیگر برایش وجود ندارد. نارضایتی از وضع موجود هم، در اثر دوری از خدا و از دست دادن توکل به او ایجاد خواهد شد؛ زیرا انسانی که در اثر خشم، به چیزی جز انتقام فکر نمی‌کند، در صحنه خشم معتقد است که فقط خودش مؤثر در سرنوشت خود است و تکلیف دیگری ندارد و سپردن به سرنوشت را عین بی‌تفاوتی دانسته و لذا ناراضی است. عدم دسترسی او به خواسته‌های نفسانی، باعث احساس محرومیت از هدف می‌شود.
با توجه به نزدیکی نتایج مفاهیم کفر و غضب است که در حدیث رسول اکرم صلی الله علیه و آله غضب را منازعه با خدا نامیده‌اند:
لاتَغضَب قَطُّ فَإِنَّ فِیهِ مُنَازَعَةَ رَبِّک.۱
هیچگاه خشمگین نشو؛ چون در این کار، نزاع با پروردگارت نهفته است.
مرور اجمالی بر موارد استفاده واژه کفر در میان روایات و آیات قرآن، نزدیکی
آن را با مفاهیمی، چون انکار۲ ، کم‌صبری، حسادت۳ ، بی‌اعتنایی به گناه۴ ، جهل۵ ،

1.مصباح الشریعة، ص‌۱۶۳؛ بحار الأنوار، ج‌۷۵، ص‌۲۰۰.

2. (وَ الَّذینَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآیاتِنا أُولئِک أَصحابُ النَّارِ هُم فیهَا خالِدُون)
بقره: ۳۹؛ (فَلَمَّا جاءَهُم ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعنَةُ اللهِ عَلَی الكافِرینَ)
بقره : ۸۹.

3.الإمام الصادق علیه السلام: «أُصُولُ الكُفرِ ثَلاثَةٌ: الحِرصُ، وَ الاستِكبَارُ، وَ الحَسَدُ. فَأَمَّا الحِرصُ فَإِنَّ آدَمَ علیه السلام حِینَ نُهِی عَنِ الشَّجَرَةِ حَمَلَهُ الحِرصُ عَلَی أَن أَكَلَ مِنهَا، وَ أَمَّا الاستِكبَارُ فَإِبلِیسُ حِینَ أُمِرَ بِالسُّجُودِ لآدَمَ استَكبَرَ، وَ أَمَّا الحَسَدُ فَابنَا آدَمَ حِیثُ قَتَلَ أَحَدُهُمَا صَاحِبَهُ»؛ «امام صادق علیه السلام: ریشه‌های كفر سه تاست؛ آزمندی، خودبزرگ‌بینی و حسادت؛ امّا آزمندی، نمونه‌اش آدم علیه السلام است كه چون از آن درخت نهی شد، آزمندی او را به خوردن از آن وا داشت. اما خودبزرگ‌بینی، نمونه‌اش ابلیس است كه وقتی به سجده در برابر آدم فرمان یافت، استكبار ورزید. اما حسادت، نمونه‌اش دو فرزند آدم است كه یكی از آن دو [از روی حسادت]، دیگری را كشت.
بحار الأنوار، ج‌۷۲، ص‌۱۰۴.

4.الإمامُ علی علیه السلام: «بُنِی الكُفرُ عَلَی أَربَعِ دَعَائِمَ، الفِسقِ، وَ الغُلُوِّ، وَ الشَّكِّ، وَ الشُّبهَةِ»؛ امام علی علیه السلام: «كفر، بر چهار ستون استوار است؛ بیرون‌شدن از فرمان [خدا]، غلّو [در دین]، شک و شبهه».
الكافی، ج‌۲، ص‌۳۹۱.

5. (وَمَثَلُ الَّذِینَ كَفَرُوا كَمَثَلِ الَّذِی ینعِقُ بِمَا لاَ یسمَعُ إِلاَّ دُعَاء وَنِدَاء صُمٌّ بُكمٌ عُمی فَهُم لاَ یعقِلُونَ) .
بقره: ۱۷۱.

تعداد بازدید : 35883
صفحه از 299
پرینت  ارسال به