23
مهار خشم

می‌کند. شفاء در تعابیر روایی، معمولاً در مورد بیماری‌ای استفاده می‌شود که بر قلب یا سینه عارض می‌شود. از این موارد، کاملاً اثبات می‌شود که غیظ، همان هیجان باطنی افراد می‌باشد، حالتی که خود فرد، بیش از همه به آن آگاه است و در مواردی که شدید باشد، از آثار و لوازم آن فهمیده خواهد شد.
از سوی دیگر، گفته نمی‌شود که غضب قلبی؛ زیرا همان طور که گذشت، غضب بر مرحله بعد از اراده به فعل اطلاق شده و اعم از غیظ است۱ ؛ بنابراین با توجه به نظر علامه رحمة الله علیه و موارد کاربرد واژه «غیظ»، می‌توان نتیجه گرفت که در واقع، «غیظ» معادل «خشم» در فارسی است؛ زیرا شامل حالت هیجانی خاص می‌شود و غضب، رفتار پرخاشگرایانه‌ است که شامل اراده انجام رفتاری تند همراه غیظ درونی است؛ ولی غیظ، سطوح و مراتب هیجانی شدیدتری را شامل می‌شود که لزوماً همه آن به عمل غضب تبدیل نمی‌شود. به دلیل ارتباط تنگاتنگ مفهوم غیظ و غضب، گاهی در نقل مضمون روایات ممکن است، به جای همدیگر به کار روند و یا غیظ به جای غضب مثبت آمده باشد؛ مانند روایتی که از امیرمؤمنان علیه السلام وارد شده است:
مَن خَافَ اللهَ لَم یشفِ غَیظَه.۲
هر کس از خداوند بترسد خشمش فرو نمی‌نشیند.
همچنین، روایت دیگری از امام صادق علیه السلام درباره سرنوشت انسان و بی‌تفاوتی نقل شده است و آن حکایتی است که خداوند، دو فرشته خویش را به سوی مردم شهری فرستاد. زمانی که به شهر رسیدند، مردی را دیدند که خدا را می‌خواند و سخت ناله می‌کرد. یکی از دو فرشته به همراهش گفت: «آیا این دعا ‌کننده را می‌بینی؟» گفت:

1.الغَیظُ: أشدّ غَضَبٍ و هو الحرارة الّتی یجدها الإنسانُ من فوران دم قلبه. مفردات ألفاظ القرآن، ص۶۱۹.

2.غرر الحکم، عبدالوحید آمدی، ح۸۱۵۸؛ عیون ‌الحکم ‌و المواعظ، علیّ بن محمّد اللیثی الواسطی، ص۴۴۳.


مهار خشم
22

نمی‌کند و لذا در مورد خداوند، می‌توان غضب را به کار برد؛ زیرا خداوند اراده می‌کند که کفار را عذاب کند؛ ولی نمی‌توان گفت که خداوند غیظ می‌کند؛ زیرا خداوند تبارک تعالی از هر گونه محل تغییر بودن مبراست.۱
صاحب مفردات، عملکرد غیظ را بیشتر درونی «کامن للعاجز» و شدیدتر از غضب به لحاظ هیجانی و آن را نتیجه ناکامی می‌داند. همچنین، ایشان بر اساس قول دیگری، غیظ را غضب پوشیده و یا جزو علائم شروع‌ غضب دانسته‌اند۲ ؛ بنابراین، غیظ به لحاظ هیجانی، اصل و مقدم بر غضب و قبل از اراده انجام عمل یا انتقام ایجاد می‌شود؛ اما از آنجا که در مراتب غضب شدید، این حالت هیجانی با تندی و رفتارهای پرخاشگرایانه ظاهر می‌شود، بر غضب شدید اطلاق می‌شود؛ پس احتمالاً «غضب ‌الشدید» در منابع، به این معناست که قطعاً این حالت هیجانی، همراه با غضب شدید، وجود دارد. از طرفی، در موارد بی‌شماری از کاربرد غیظ، تعابیری مانند غیظ قلبی۳ و شفاء غیظٍ۴ بر امر باطنی و قلبی‌ بودن آن در لسان روایات دلالت

1.المیزان ‌فی‌ تفسیر القرآن، علامه محمدحسین طباطبایی، ج‏۴، ص‌۲۰.

2.... و قیل: الغَیظُ غَضَبٌ كامنٌ للعاجز، و قیل: هو أشدّ من الغَضَب، و قیل: هو سُورَتُه و أوّلُه. مفردات ألفاظ القرآن، ص‌۶۱۹.

3.... عَن أَبِی حَمزَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبدِ اللهِ علیه السلام مَا مِن جُرعَةٍ یتَجَرَّعُهَا العَبدُ أَحَبَّ إِلَی اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِن جُرعَةِ غَیظٍ یتَجَرَّعُهَا عِندَ تَرَدُّدِهَا فِی قَلبِهِ إِمَّا بِصَبرٍ وَ إِمَّا بِحِلمٍ.
.. . الكافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج‌۲، ص‌۱۱۱. ...یا خَیرَ المَسؤُولِینَ وَ أَوسَعَ المُعطِینَ اشفِ بِهِ صُدُورَنَا وَ أَذهِب بِهِ غَیظَ قُلُوبِنَا وَ اهدِنَا بِهِ لِمَا اختُلِفَ فِیهِ مِنَ الحَقِّ بِإِذنِک... . تهذیب الاحكام، ابی جعفر محمد بن حسن الطوسی (شیخ طوسی)، ج‌۳، ص‌۱۱۱. عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: قُل عِندَ الغَضَبِ: اللَّهُمَّ أَذهِب عَنِّی غَیظَ قَلبِی وَ اغفِر لِی ذَنبِی وَ أَجِرنِی مِن مَضَلَّاتِ الفِتَنِ أَسأَلُک بِرِضَاک وَ أَعُوذُ بِک مِن سَخَطِک أَسأَلُک جَنَّتَک وَ أَعُوذُ بِک مِن نَارِک أَسأَلُک الخَیرَ كُلَّهُ وَ أَعُوذُ بِک مِنَ الشَّرِّ كُلِّهِ اللَّهُمَّ ثَبِّتنِی عَلَی الهُدَی وَ الصَّوَابِ وَ اجعَلنِی رَاضِیاً مَرضِیاً غَیرَ ضَالٍّ وَ لا مُضِلٍّ.
مستدرک‏الوسائل، میرزا حسین نوری، ج‌۱۲، ص۱۵. اللَّهُمَّ اغفِر ذَنبِی وَ أَذهِب غَیظَ قَلبِی وَ أَجِرنِی مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ وَ لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ العَلِی العَظِیمِ. همان.

4.امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: كَانَ أَمِیرُ المُؤمِنِینَ علیه السلام كَثِیراً مَا یقُولُ اعلَمُوا عِلماً یقِیناً ... أَو إِشفَاءِ غَیظٍ بِهَلاک نَفسِهِ.
.. . الكافی، ج‌۵، ص‌۸۲. قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام الغِیبَةُ حَرَامٌ عَلَی كُلِّ مُسلِمٍ مَأثُومٌ صَاحِبُهَا فِی كُلِّ حَالٍ... . وَ أَصلُ الغِیبَةِ یتَنَوَّعُ بِعَشَرَةِ أَنوَاعٍ شِفَاءِ غَیظٍ وَ مَسَاعَدَةِ قَومٍ وَ تُهمَةٍ وَ تَصدِیقِ خَبَرٍ بِلا كَشفِهِ وَ سُوءِ ظَنٍّ وَ حَسَدٍ وَ سُخرِیةٍ وَ تَعَجُّبٍ وَ تَبَرُّمٍ وَ تَزَینٍ.
.. . مستدرک ‏الوسائل، ج‌۹، ص‌۱۱۸.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 35598
صفحه از 299
پرینت  ارسال به