217
مهار خشم

همسایگی، پایبندی به عهد و پیمان‌ها، فرمان‌ بردن از نیکی‌ها، و مخالفت با تکبّر و گردن فرازی، اقدام به احسان و نیکوکاری، خویشتن داری از زورگویی، تجاوز، بزرگ شمردن قتل نفس، انصاف ‌داشتن با مردم، فرو خوردن خشم و دوری از ایجاد تباهی در جامعه.۱
حضرت می‌فرمایند که تعصب ورزیدن معمولاً بی‌دلیل نیست هرچند که دلیل آن اغلب مسائلی است که باطل است و بیشتر افراد نادان و غیرعاقل بدان‌ها تمسک می‌جویند. ناراحتی و شکایت حضرت از این است که یارانش بر خواسته‌های غلط خودشان پافشاری می‌کردند، بدون اینکه بدانند برای چه. بعد با مثال‌هایی که مصداق تعصب غلط را در جامعه معلوم می‌کند، می‌فرمایند که اگر بنابر بی‌دلیل‌ بودن چنین گرایشاتی است، لااقل در امور خیر تعصب ورزند که دلایل آن برای همه آشکار است. در توضیح امور خیر سعی می‌نمایند، به نوعی تعصب عرب را به سمت محاسن اخلاقی جهت‌ بدهند. بعد در توضیح مصادیقی که می‌توان از تعصب مثبت کمک گرفت، خشم و غضب را هم عنوان می‌کنند. از سویی این فهرست فضایل را اهمیت می‌بخشند، بدین معنا که این امور، بدون بروبرگرد و به هر وجهی که شده، باید در جامعه اقامه شوند. یکی از احادیثی که به نوعی درمان هیجان منفی(خشم)، به وسیله هیجان مثبت (ترس از خدا) را ارائه کرده، حدیث امیرمومنان‌ علیه السلام می‌باشد:

1.«وَ لَقَد نَظَرتُ فَمَا وَجَدتُ أَحَداً مِنَ العالَمِینَ یتَعَصَّبُ لِشَیءٍ مِنَ الأَشیاءِ إِلاَّ عَن عِلَّةٍ تَحتَمِلُ تَموِیهَ الجُهَلاءِ، أَو حُجَّةٍ تَلِیطُ بِعُقُولِ السُّفَهَاءِ، غَیرَكُم ؛ فَإِنَّكُم تَتَعَصَّبُونَ لأَمرٍ مَا یعرَفُ لَهُ سَبَبٌ وَ لا عِلَّةٌ (مسّ ید علّة)، أَمَّا إِبلِیسُ فَتَعَصَّبَ عَلَی آدَمَ لأَصلِهِ، وَ طَعَنَ عَلَیهِ فِی خِلقَتِهِ، فَقَالَ: أَنَا نَارِی وَ أَنتَ طِینِی ! وَ أَمَّا الأَغنِیاءُ مِن مُترَفَةِ الأُمَمِ فَتَعَصَّبوا لآثَارِ مَواقِعَ النِّعَمِ، فَقَالُوا: (نَحنُ أَكثَرُ أَموَالاً وَ أَولاداً وَ مَا نَحنُ بِمُعَذَّبِینَ). سبأ: ۳۵. فَإِن كَانَ لا بُدَّ مِنَ العَصَبِیةِ فَلیكُن تَعَصُّبُكُم لِمَكَارِمِ الخِصَالِ، وَ مَحَامِدِ الأَفعَالِ، وَ مَحَاسِنِ الأُمُورِ، الَّتِی تَفَاضَلَت فِیهَا المُجَدَاءُ وَ النُجَدَاءُ مِن بُیوتَاتِ العَرَبِ، وَ یعَاسِیبِ القَبَائِلِ، بِالأَخلاقِ الرَّغِیبَةِ، وَ الأَحلامِ العَظِیمَةِ، وَ الأَخطَارِ الجَلِیلَةِ، وَ الآثَارِ المَحمُودَةِ. فَتَعَصَّبوا لِخِلالِ الحَمدِ مِنَ الحِفظِ لِلجِوَارِ، وَ الوَفَاءِ بِالذِّمَامِ، وَ الطَّاعَةِ لِلبِرِّ، وَ المَعصِیةِ لِلكِبرِ، وَ الأَخذِ بِالفَضلِ، وَ الكَفِّ عَنِ البَغی، وَ الإعظَامِ لِلقَتلِ، وَ الإِنصَافِ لِلخَلقِ، وَ الكَظمِ لِلغَیظِ، وَ اجتِنَابِ الفَسَادِ فِی الأَرضِ».
نهج‌ البلاغة، خطبۀ ١٩۲.


مهار خشم
216

بلند و ناگهانی که باعث به اصطلاح یکه‌خوردن طرف می‌شود، رشته‌ افکار منفی و چسبنده ذهن را از هم گسسته و لحظه‌ای فرصت به ذهن می‌دهد تا به چرخه افکار منطقی بپردازد. در این روش، در واقع اضطراب ناشی از تراکم افکار منفی، با یک استرس جدیدی که عمدی می‌باشد، کنترل می‌شود؛ زیرا افکار منفی، بیشتر از لحاظ تولید هیجان‌ و رنجش مورد توجه است تا یک قضاوت. خود فرد وسواس هم از بیهوده ‌بودن این افکار آگاهی دارد؛ لذا ما می‌گوییم در کنترل خشم که هیجان منفی است، نوعی هیجان منطقی که در اینجا مثبت تلقی می‌شود، به طور عمد و جدی وارد کنیم تا با ورود آن، هیجان منفی و غیر منطقی کنترل یا خاموش شود؛ اما آن بخش مربوط به خطبه حضرت:
فرمودند: ... من نگریستم، اما احدی از جهانیان را نیافتم که درباره چیزی تعصب ورزد؛ مگر این‌که تعصّب او علتی داشت که نادانان را به اشتباه می‌افکنَد یا دلیلی که به اندیشه نابخردان می‌چسبد؛ جز شما که برای چیزی تعصب به خرج می‌دهید که هیچ سبب و علتی برایش شناخته نمی‌شود؛ اما ابلیس به خاطر اصل و گوهر خویش، در برابر آدم عصبیت نشان داد و بر او، به دلیل خلقتش [از گل] خرده گرفت و گفت: «من از آتشم و تو از گِلی.» و اما توانگران مرفه و عیاش امت‌ها، به خاطر فراوانی نعمت [اموال و اولاد] تعصّب ورزیدند و گفتند که: «ما دارایی‌ها و فرزندان بیشتری داریم و هرگز به عذاب گرفتار نخواهیم شد.»؛ پس، اگر چاره‌ای از داشتن تعصب نیست، باید تعصّبتان به خاطر خصلت‌های والای انسانی، کردارهای پسندیده و امور نیکویی باشد که خاندان‌های شرافتمند، بزرگوار، دلیر عرب و بزرگان و مهتران قبایل در آنها بر یکدیگر برتری می‌جستند؛ با خلق‌های پسندیده و خردهای بزرگ و مقام‌های بلند و آثار و رفتارهای پسندیده، بنا‌بر‌این، برای خصلت‌های پسندیده تعصب به خرج دهید، خصلتهایی چون: نگاهداشت حق و حرمت

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 35586
صفحه از 299
پرینت  ارسال به