149
مهار خشم

دارم، حتی دوست دارم بند تازیانه‌ام و دوال کفشم زیبا باشد. آیا از این حالت، بیمِ کبر و خودپسندی می‌رود؟» فرمود: «دلت را چگونه می‌یابی؟» عرض کردم: «آن را شناسای حق و آرام گرفته بدو می‌یابم». فرمود: «پس این حالت، کبر نیست؛ بلکه کبر، آن است که حق را فرو گذاری و به ناحق روی آوری و به مردم با این دید نگاه کنی که هیچ کس، آبرویش چون آبروی تو و خونش چون خون تو نیست».۱
در مورد منشأ پیدایش و تکرار غضب هم، در منابع روایی سؤال پرسیده شده است. تکبر و هر صفت دیگری شبیه تکبر، از خودخواهی، غرور، خودبزرگ‌پنداری و ... همه را جزء عوامل غضب نام برده‌اند. حدیثی را که قبلاً نقل کردیم، در همین موضوع بود که حضرت یحیی علیه السلام به حضرت عیسی علیه السلام گفت:
الغَضَبُ مَا یبدَؤُهُ وَ مَایعِیدُهُ؟ قَالَ: التَّعَزُّزُ وَ الحَمِیةُ وَ الکبرِیاءُ وَ العَظَمَةُ.۲
چه چیزی خشم را پدید می‌آورد و آن را باز می‌گرداند؟ فرمود: خود بزرگ‌بینی، غرور(تعصّب)، بزرگی و خودخواهی(کبر).
شاید یکی از علل این امر، تمرکزیافتن انگیزه‌ها و سائق‌های انسان بر روی تمایلات شخصی خودش باشد. بدین معنا که فرد خودخواه، بیش از دیگران احساس محرومیت و ناکامی را تجربه می‌کند؛ زیرا بیش از دیگران خواهان جذب همه منافع به سمت خود است. از نظر یک فرد متکبر، در هر زمان ده‌ها ملاحظه و توجه نسبت به حق و حقوق دیگران بسیار دشوار است؛ ولی این برای افراد غیرمتکبر یا متواضع یک امر طبیعی روزمره است و نه تنها سخت نیست؛ بلکه احساس عزت هم به دنبال

1.عن أبی ذرّ: «دَخَلتُ ذَاتَ یومٍ فِی صَدرِ نَهَارِهِ عَلَی رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله فِی مَسجِدِهِ ... فَقُلتُ: یا رَسُولَ اللهِ، بِأَبِی أَنتَ وَ أُمِّی، أَوصِنِی بِوَصِیةٍ ینفَعُنِی اللهُ بِهَا، فَقَالَ: ... یا أَبَا ذَرٍّ، مَن مَاتَ وَ فِی قَلبِهِ مِثقَالُ ذَرَّةٍ مِن كِبرٍ لَم یجِد رَائِحَةَ الجَنَّةِ إِلاَّ أَن یتُوبَ قَبلَ ذَلِكَ، فَقَالَ: یا رَسُولَ اللهِ، إِنِّی لَیعجِبُنِی الجَمَالُ حَتَّی وَدِدتُ أَنَّ عِلاقَةَ سَوطِی وَ قِبالَ نَعلِی حَسَنٌ، فَهَل یرهَبُ عَلَی ذَلِک؟ قَالَ: كَیفَ تَجِدُ قَلبَک؟ قَالَ: أَجِدُهُ عَارِفاً لِلحَقِّ مُطمَئِنّاً إِلَیهِ، قَالَ: لَیسَ ذَلِک بِالكِبرِ، وَ لَكِنَّ الكِبرَ أَن تَترُک الحَقَّ وَ تَتَجَاوَزَهُ إِلَی غَیرِهِ، وَ تَنظُرَ إِلَی النَّاسِ وَ لاَ تَرَی أَنَّ أَحَداً عِرضُهُ كَعِرضِک وَ لا دَمُهُ كَدَمِكَ».
بحار الأنوار، ج۷۴، ص۹۰.

2.کتاب‌الزهد، ص۱۲، ح۴۴.


مهار خشم
148

الکبرُ رِدَاءُ اللَّه، وَ المُتَکبِّرُ ینَازِعُ اللهَ رِدَاءَهُ.۱
کبر، ردای خداست و شخص متکبّر، بر سر تصاحب ردای خدا با او می‌ستیزد.
امام صادق علیه السلام نیز، در حدیثی عاقبت تکبر و جنگ ‌ذاتی با خداوند را محکوم به نابودی و سقوط در آتش جهنم می‌دانند:
الکبرُ رِدَاءُ اللهَ، فَمَن نَازَعَ اللهَ شَیئاً مِن ذَلِک أَکبَّهُ اللهَ فِی النَّارِ.۲
کبر، ردای خداست؛ پس هر که بر سر چیزی از آن با خدا کشمکش کند، خداوند او را در آتش سرنگون سازد.
از دیدگاه اسلام، بالاترین گناهان تکبر است. هر کسی که اندازه خردلی کبر در دل داشته باشد، وارد بهشت نمی‌شود.۳ در روایات اسلامی، کبر تعریف و تفسیر شده است. از اباذر غفاری نقل شده که در مورد ماهیت کبر از نبی ‌مکرم اسلام سؤال نموده است. ابوذر غفاری می‌گوید:
زمانی در آغاز روز در مسجد، خدمت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله رسیدم و گفتم: «ای رسول خدا! پدر و مادرم به فدای شما! مرا سفارشی کنید که خداوند مرا بدان نفعی رساند». حضرت فرمود: «ای ابوذر! هر کس بمیرد و در دلش ذرّه‌ای تکبّر باشد، بوی بهشت را استشمام نمی‌کند؛ مگر این که پیشتر توبه کند». عرض کردم: «ای رسول خدا ! من زیبایی را دوست

1.الکافی، ج۲، ص۳۰۹؛ بحار الأنوار، ج۷۰، ص۲۱۴.

2.بحار الأنوار، ج۷۰، ص۲۱۵.

3.عن محمّد‌بن ‌مسلم عن الإمام الباقر أو الإمام الصادق علیهما السلام: «لا یدخُلُ الجَنَّةَ مَن كَانَ فِی قَلبِهِ مِثقَالُ حَبَّةٍ مِن خَردَلٍ مِنَ الكِبرِ، فَاستَرجَعتُ، فَقَالَ: مَا لَک تَستَرجِعُ؟ قُلتُ: لِمَا سَمِعتُ مِنكَ، فَقَالَ: لَیسَ حَیثُ تَذهَبُ، إِنَّمَا أَعنِی الجُحُودَ، إِنَّمَا هُوَ الجُحُودُ»؛ محمّد ‌بن ‌مسلم از امام باقر یا امام صادق علیه السلام فرمودند: كسی كه در دلش به اندازه دانه خردلی كبر باشد، به بهشت نمی‌رود. من استرجاع كردم (جمله «انا للّه و انا الیه راجعون» را بر زبان آوردم). حضرت فرمود: چه شده است كه استرجاع می‌كنی؟ عرض كردم: به سبب سخنی كه از شما شنیدم. حضرت فرمود: آن طور كه تو تصوّر كردی، نیست؛ بلكه مقصودم انكار [حق] است، در حقیقت مقصود از كبر، انكار است».
الكافی، ج۲، ص۳۱۰.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 35498
صفحه از 299
پرینت  ارسال به