«عطب» در متون روایات به عنوان هر نوع هلاکت را شامل می‌شود.^۱ در منابع لغت، «عطب» لفظی عمومی است که شامل هلاکت انسان و حیوان می‌شود.^۲ از این تعبیر می‌شود فهمید که انسان، گاهی در اثر عدم کنترل خشم خود، انواع بدبختی‌ها و نابودی‌ها در انتظارش می‌باشد. در حدیث امیرمؤمنان علیه السلام کنترل و نگهداشتن از بروز غضب، عامل نجات از عطب و هلاکت است. با توجه به روایات قبلی می‌توان معنای عکس نیز، از این حدیث گرفت؛ یعنی اگر موقع بروز غضب، خودنگهدار نباشیم، در ورطه‌های نابودی خواهیم افتاد:
ضَبطُ النَّفسِ عِندَ حَادِثِ الغَضَبِ یؤمِنُ مَوَاقِعَ العَطَبِ.^۳
خویشتنداری به هنگام بروز خشم، از افتادن در ورطه‌های هلاکت مصون می‌دارد.

الف _ ‌آثار روانی خشم

ابتدا به آثاری می‌پردازیم که می‌توان آنها را به لحاظ طبقه‌بندی، جزء مسائل روان‌شناختی قرار داد. این نکته بر کسی مخفی نیست که فرد غضبناک، از تعادل روان‌شناختی خودش خارج شده و مدیریت تفکر و رفتارش تحت تأثیر هیجان‌های منفی او قرار خواهد گرفت و لذا روان هر فردی به آسیب‌های جدی دچار خواهد شد.

۱. جنون

فرد غضبناک، مشابهت زیادی به مجنون پیدا می‌کند. بر فرض مشهور، اگر کسی را که از قوای عقلی و عملی خود نتواند استفاده کند و یا اصلاً نداشته باشد، مجنون

خودشان برمی‌گردد، قبل از اینکه به دیگری برسد، به دلیل لفظ تبدأ بأنفسهم عواقب از خود فرد غضوب شروع می‌شود تا طرف مقابلش:
عُقُوبَةُ الغَضُوبِ وَ الحَقُودِ وَ الحَسُودِ تَبدَأُ بِأَنفُسِهِم!^۱
کیفر افراد عصبانی و کینه‌توز و حسود، نخست به خودشان می‌رسد.
از طرفی هم آن حضرت، خود عواقب کلی خشم را بیان می‌کنند. حضرت به طور اجمال فرموده‌اند که گمراهی و ضلالت انسان‌ها به دلیل عوامل خشم و شهوت است. این دو گرایش، انگیزه‌های مهمی در انسان ایجاد می‌کنند و در مسیر ارضاء، انسان را تحت فشار می‌گذارند که فقط پیشگیری و کنترل آنها انسان را از گمراهی نجات خواهد داد:
ضَلالُ النُّفوُسِ بَینَ دَوَاعِی الشَّهوَةِ وَ الغَضَب.^۲
گمراهی انسان‌ها، در بین عوامل شهوت و خشم است.
نهایت گمراهی انسان می‌تواند، مرگ ناشی از غیظ مهار نشده باشد. به طوری که حضرت فرمودند، گمراهی سرانجامی جز هلاکت و مرگ نخواهد داشت؛ اما حضرت روی نقطه خاصی دست‌ گذاشته و هلاکت را سرانجام غیظی می‌دانند که در یک شرایط کاملاً نابرابر صورت بگیرد. حضرت فرمودند:
مَن اغتَاظَ عَلَی مَن لایقدِرُ عَلَیهِ مَاتَ بِغَیظِهِ.^۳
هر کس بر کسی خشم بگیرد که [قدرتمندتر است و خشم‌گیرنده] توان مقابله با او را ندارد، با خشم خویش می‌میرد.
یعنی انتقام‌گرفتن از کسی که توانایی مقابله ندارد. زیرا به نظر غیر انسانی‌‌ترین حالتی است که در شفاء غیظ ممکن است، تصور شود. فرجام مرگ در اثر خشم منفی، نوعی بدنامی به دنبال دارد که از آن به مرگ‌ بد تعبیر آورده می‌شود.