تَنقِیَتِکَ مِن سَیِّئاتِکَ، فَإِذا أنتَ وَرَدتَ عَلَیهِ و جاوَزتَهُ فَقَد نَجَوتَ مِن کُلِّ غَمٍّ و هَمٍّ و أذًى‏ و وَصَلتَ إلى‏ کُلِّ سُرورٍ و فَرَحٍ.^۱

۰.اى بنده خدا! تو از مرگ مى‏ترسى چون آن را نمى‏شناسى. اگر بدن تو چندان کثیف و چرکین شود که از شدّت چرک و پلیدی آزرده شوى و بدنت پر از زخم شود و بیمارى «گال» بگیرى و بدانى که اگر در حمامى خودت را شستشو دهى همه آنها از میان مى‏روند، آیا دوست ندارى به آن حمام بروى و چرک‌ها و پلیدی‌ها را از خود بشویى؟ یا دوست دارى حمام نروى و به همان حال باقى بمانى؟. گفت: آرى، اى فرزند پیامبر خدا! [دوست دارم حمام بروم.] فرمود: این مرگ، همان حمام است و آخرین گناهان و بدى‏هاى وجود تو را پاک و تمیز مى‏کند. پس هرگاه وارد آن شدى و از آن گذشتى، از هر غم و اندوه و رنجى رهایى مى‏یابى و به همه خوشى‌ها و شادمانى‌ها مى‏رسى.

با تغییر شناختی که امام علیه السلام در او پدید آورد، آن صحابی که به ‏شدت هراسان بود، آرام گرفت و به مرگ تن سپرد و چشم خود را بست و جان سپرد.

ب ـ تغییر نگرش درباره مرگ

فردی که دچار هراس شده است، به احتمال فراوان، نگرش نامناسبی درباره مرگ دارد و دچار خطاهای شناختی متعددی همچون فاجعه‏سازی، پیش‏بینی منفی بی‏دلیل و استدلال هیجانی است. وی در چنین وضعیتی موقعیّت‏ها را برضد خود ارزیابی می‏کند که در این صورت با تغییر نگرش در باره مرگ و شناسایی خطاهای شناختی و اصلاح آن، گام بلندی در راستای غلبه بر هراس برمی‏دارد. مواردی که به آنها اشاره خواهد شد، بخشی از تغییر نگرش درباره مرگ هستند که ماهیت مرگ را از جنبه هراس‏آلود آن خارج می‌سازند.^۲

زیرا مردم مرگ را نمی‏شناسند و از این جهت آن را ناخوش می‏دارند؛ در صورتى که اگر مرگ را می‏شناختند و از اولیاى خداوند عزّ و جل بودند، بى‏گمان آن را دوست می‏داشتند و می‏فهمیدند که آخرت براى آنها بهتر از دنیاست. حضرت سپس فرمود: اى ابوعبداللّٰه! به چه دلیل کودک و دیوانه از خوردن دارو که بدنشان را سالم می‏کند و دردشان را برطرف می‏سازد خوددارى می‏ورزند؟ وی گفت: چون سودمندى دارو را نمی‏دانند. حضرت فرمود: سوگند به آنکه محمّد را بحق به پیامبری برانگیخت، هر کس خودش را براى مرگ چنان‏که باید و شاید آماده گرداند، سودمندى مرگ براى او بیشتر از سودمندى این دارو براى این شخص تحت درمان است. بدان که اگر مردم می‏دانستند مرگ به چه نعمتى مى‏انجامد، بى‏گمان بیشتر از خردمندِ دوراندیشى که براى برطرف کردن بیمارى‏ها و کسب سلامت‏ها در پى داروست، مرگ را مى‏طلبیدند و دوستش مى‏داشتند.

تغییر نگرش درباره مرگ و تنظیم رفتار می‏تواند مرگی را که هول‏آور است، برای همگان محبوب سازد؛ چراکه از این منظر، مرگ همانند دارویی سودآور و شفابخش است که تن بیمار را بهبود می‏بخشد؛ اما انسان، کودکانه از آن گریزان است. نشناختن ماهیت مرگ موضوعی است که در آموزه‏های روایی بارها به آن اشاره شده و رابطه آن با هراس انسان‏ها از مرگ تبیین شده است. امام هادی علیه السلام هنگام عیادتِ یکی از اصحاب خود، او را گریان و بى‏تاب از مردن یافت. حضرت هراس او را به شناخت ناکافی او از مرگ نسبت داد و برای تسهیل شناخت ما از مرگ، آن را به گرمابه‏‏ای تشبیه کرد که با مرگ، آخرین گناهان و بدی‏های انسان پاک می‏شود. آن حضرت به او فرمود:

یا عَبدَاللَّهِ! تَخافُ مِنَ المَوتِ لِأَنَّکَ لاتَعرِفُهُ. أرَأَیتَکَ إذَا اتَّسَختَ و تَقَذَّرتَ و تَأَذَّیتَ مِن کَثرَةِ القَذَرِ وَ الوَسَخِ عَلَیکَ و أصابَکَ قُروحٌ و جَرَبٌ و عَلِمتَ أنَّ الغَسلَ فی حَمّامٍ یُزیلُ ذلِکَ کُلَّهُ، أما تُریدُ أن تَدخُلَهُ فَتَغسِلَ ذلِکَ عَنکَ أوَ ما تَکرَهُ أن لاتَدخُلَهُ فَیَبقى‏ ذلِکَ عَلَیکَ؟ قالَ: بَلى،‏ یَا ابنَ رَسولِ اللَّهِ. قالَ: فَذاکَ المَوتُ هُوَ ذلِکَ الحَمّامُ و هُوَ آخِرُ ما بَقِی عَلَیکَ مِن تَمحیصِ ذُنوبِکَ و