المِحنَةُ إذا تَلَقَّیتَ بِالرِّضا وَالصَّبرِ کانَت نِعمَةً دائِمَةً.^۱

۰.اگر با محنت‏ها، با رضایت و بردبارى مواجه شوى، نعمت، پایدار خواهد بود.

ملاک این است که ما چه واکنشى در برابر پدیده‏ها نشان دهیم؛ چه خوشایند و چه ناخوشایند. نعمت با ناسپاسى به نقمت تبدیل می‏شود و نقمت با بردبارى به نعمت تبدیل می‏گردد. براى اهل ایمان مصیبت فرصتى است که می‏توان آن را به نعمت تبدیل کرد. امام صادق علیه السلام می‏فرماید:

إنَّ اللّهَ عزّ و جل أنعَمَ عَلى قَومٍ فَلَم‏یَشکُروا فَصارَت عَلَیهِم وَبالاً، وَ ابتَلى قَوماً بِالمَصائِبِ فَصَبَروا فَصارَت عَلَیهِم نِعمَةٌ.^۲

۰.خداوند عزّ و جل بر گروهى نعمت فرستاد و شکر نکردند؛ پس مایه گرفتارى آنان شد و گروهى را به مصیبت‏ها مبتلا ساخت و آنان صبر کردند؛ پس نعمتى براى آنان شد.

توجه به این حقیقت‌ها، فشار روانى برآمده از بلاها و گرفتارى‏ها را می‌کاهد و موقعیّت‏هاى سخت را تحمل‏پذیر می‏سازد. فراموش نکنید که «مصیبت‏ها کلید پاداش‏اند».^۳

گام دوم: پذیرش واقعیت از دست دادن عزیزان

پذیرش فقدان، مواجهه‏ کامل با این واقعیت است که آن شخص مرده و دیگر باز نخواهد گشت. پذیرش واقعیت فقدان، به گذشت زمان نیاز دارد؛ زیرا این امر نه فقط مستلزم بینش عقلانی، بلکه نیازمند بینش هیجانی نیز می‏باشد. طرز برداشت ما از مرگ، بر پذیرش فقدان عزیزان تاثیر به سزایی دارد. گاهی صرفاً به دلیل آنکه ماهیت مرگ را به‏درستی نشناخته‏ایم دچار حالت‏های ضربه‏آمیز روانی می‏شویم و تسلط خود را بر جنبه‏های مختلف بدن و روان از دست می‏دهیم. گریزناپذیری از مرگ، موضوعی است

اگر مؤمن می‏دانست چه اجرى در مصیبت‏ها دارد، آرزو می‏کرد که با قیچى‌ها، قطعه‏قطعه شود.

پاداش بردبارى به قدری است که قطعه‏قطعه شدن با قیچی را نیز آسان و تحمّل‏پذیر می‏سازد. در این حدیث شریف، نقش شناخت، به‏خوبى روشن است. امام على علیه السلام به اشعث که داغدار یکى از عزیزان خود بود، چنین می‏فرماید:

یَا أشعَثُ! إن تَحزَن عَلَی ابنِکَ فَقَدِ استَحَقَّت ذَلِکَ مِنکَ الرَّحِمُ، و إن تَصبِر فَفِی اللّٰهِ مِن کُلِّ مُصیبَةٍ خَلَفٌ.^۱

اى اشعث! اگر بر فقدان فرزندت محزون شوى، این به دلیل مقام پدرى، از تو شایسته است و اگر صبر کنى، پس بدان که خداوند براى هر مصیبتى، جُبرانى [اجرى] قرار می‏دهد.

«نعمت جایگزین» از قضایای مسلم در مواجهه با مصیبت‏هاست که امام على علیه السلام با توجّه‏دهى به آن، سعى در آرام ساختن اشعث دارد. وقتى پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را دفن کردند، ندائى از آسمان شنیده شد که اهل بیت علیهم السلام را تسلیت می‏داد. در فرازی از این تسلی بخشی آمده است:

إِنَّ فِی اللّهِ خَلَفاً مِنْ کُلِّ ذَاهِبٍ وَعَزَاءً مِنْ کُلِّ مُصِیبَةٍ وَدَرَکاً مِنْ کُلِّ مَا فَاتَ فَبِاللّهِ ثِقُوا وَعلَیْهِ فَتَوکَّلُوا وَإیّاهُ فَارْجُوا إِنَّمَا المُصابُ مَنْ حُرِّمَ الثّوابُ.

۰.همانا خدا عوضى براى هر چیز از دست رفته‏اى، و تسلیتى براى هر مصیبتى و نیز جبرانى براى هر چیز فوت شده‏اى قرار داده است. پس به خداوند اعتماد و بر او توکل کنید و به او امید داشته باشید. مصیبت دیده، کسى است که از پاداش، محروم شود.^۲

جمله پایانى این روایت، تأمّل‏برانگیز است. مصیبت واقعى آن وقتى است که انسان از پاداش آن محروم شود. اگر انسان پاداش مصیبت را به دست آورد، در حقیقت، براى او نعمت است. امام على علیه السلام می‏فرماید: