زَمانِکَ و أرجَحُهُم عَقلاً.^۱

۰.مردم چهار دسته‏اند: [یکى] نادانِ افتاده در ورطه هلاک و هماغوشِ هوس؛ [دیگرى] عابد پرهیزگارنما که هرچه بیشتر عبادت کند بر کبر و غرورش افزوده شود. [سوم] عالمى که دوست دارد مردم پشت سرش راه روند و او را ستایش کنند؛ [چهارم] داناى آشنا به حق که دوست دارد حق را برپای دارد، اما یا توانایى ندارد یا مغلوب است. او بهترین فرد روزگار خود و خردمندترین مردم زمانه خویش است.

از مجموع دانسته‌های پیش‏گفته این نکته بر می‏‏آید که لازم است نگاه ما درباره شکست خوردن تغییر یابد. اگر در زندگیِ شخصیِ خود ناکام بوده‏ایم، مراقب باشیم که چگونه موقعیّت ناکامی را تعبیر و تفسیر می‏کنیم. چه‏بسا در زندگی به ظاهر شکست خورده باشیم، اما اگر در مسیر حق گام برداشته‌ایم، پیروزیم. امام على علیه السلام می‏فرماید:

لا تُغالِبْ مَن یَسْتَظهِرُ بِالحَقِّ؛ فإنَّ مُغالِبَ الحَقِّ مَغلوبٌ.^۲

۰.با آنکه پشتوانه اش حق است مستیز؛ که هرکس با حق ستیزد، شکست خورَد.

شناسایی سبک‏های اسنادی

زمانی که انسان با مسئله‏ای حل‏نشدنی مواجه می‏شود و پی می‏برد که پاسخ او به آن بی‏نتیجه بوده است، می‏پرسد: علّت شکست من چیست؟ انتساب شکست و اسناد آن به خود یا بیرون از خود، عامل مهمی است برای اینکه چه وقت و در کجا انتظار شکست‏های بعدی تکرار خواهند شد.

بدین ترتیب، وقتی افراد می‏کوشند علت‌های حوادث روزمره زندگی را خویش را تبیین کنند، ممکن است به علت‌های طبیعت‏گرایانه و غیر خدا استناد کنند، یا آن را به علت‌های فرا طبیعت‏گرایانه نسبت دهند. افرادی که به خدا توکل دارند، همه رویدادها را

را شکست قلمداد می‏کنیم، تفسیری است که از یک موقعیّت داریم. رخداد شکست در زندگی، زودگذر است، اما معمولاً انسان‏ها با تفسیرها و خاطرات پس از آن همواره درگیرند و نمی‏توانند بر آن چیره شوند. با در نظر گرفتن این نکته، معنایی که آموزه‏های دینی از فرد شکست‏خورده ارائه می‏دهند با آنچه در ذهن ما نقش بسته است، تفاوت دارد. از این منظر، شکست‏خورده کسی است که بخواهد با بدی به دیگران، خود را پیروز بداند. امام على علیه السلام می‏فرماید:

ما ظَفِرَ مَن ظَفِرَ بالإثمِ و الغالِبُ بِالشَّرِّ مَغلوبٌ.^۱

۰.کسى که با گناه به پیروزى دست یابد، پیروز نشده و کسى که با [توسّل به] بدى چیره شود [در حقیقت] شکست‏خورده است.

در واقع شکست‌خورده حقیقی کسی است که مغلوبِ غفلت از خویش شود، امیرمؤمنان علیه السلام می‏فرماید:

مَن غَلَبَت عَلَیهِ الغَفلَةُ ماتَ قَلبُهُ.^۲

۰.آن‏که مغلوب غفلت شود، دلش می‏میرد.

امام صادق علیه السلام مردم را به چهار گروه تقسیم می‏کند و از آن میان خردمندترین مردم روزگار را برپادارندهٔ حق می‏داند که یا توانایی اقامهٔ حق را ندارد یا در صورت اقامهٔ آن، شکست می‏خورد. اما این فرد چون اهداف کاملاً مشخص و روشنی دارد، حتّی با شکست در مسیر حق‏پویی و اقامه حق، دست از تلاش بر نمی‏دارد و در زمره بهترین‏های روزگار خویش قرار می‏گیرد:

النّاسُ على أربَعَةِ أصنافٍ: جاهِلٌ مُتَردّی مُعانِقٌ لِهَواهُ، و عابِدٌ مُتَقَوّی کُلَّمَا ازدادَ عِبادَةً ازدادَ کِبراً، و عالِمٌ یُریدُ أن یوطَأَ عَقِباهُ و یُحِبُّ مَحمَدَةَ النّاسِ، و عارِفٌ على طَریقِ الحَقِّ یُحِبُّ القِیامَ بهِ فهُو عاجِزٌ أو مَغلوبٌ، فَهذا أمثَلُ أهلِ