71
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

گرفت. وى تا پايان عمر، در آن جا ساكن شد. ۱ شيخ صدوق براى ديدار با مشايخ حديث، به شهرها و مراكز مهمّ حديث سفر كرد كه براساس گزارش خود او، عبارت اند از: جرجان، نيشابور، سرخس، سمرقند، بلخ، ايلاق، فرغانه، همدان، بغداد، كوفه، مكّه و مدينه. ۲ شيخ صدوق پس از قم و رى، گويى خراسان را سومين شهر براى اقامت برگزيده است؛ چراكه وى را چهره برجسته طايفه اماميه در خراسان دانسته اند ۳ و بيشتر شهرهايى كه وى به آنها سفر كرد، در منطقه خراسان و ماوراء النهر جاى دارند. قرينه سوم، اين كه تأليف برخى از كتاب ها ـ مانند كتاب من لا يحضره الفقيه، بسيارى از مجالس امالى و نيز كتاب كمال الدين و تمام النعمة ـ در آن ديار انجام گرفت. وى با بيش از ۲۵۰ نفر از مشايخ حديث كه اهل سنّت نيز در ميان آنها بود، ديدار كرد و از آنها حديث شنيد. ۴ مهم ترين مشايخ او به ترتيب، على بن بابويه، ابن وليد، محمّد بن على ماجيلويه و محمّد بن موسى بن متوكّل بودند. ۵ معروف ترين راويان او را نيز چنين مى توان نام برد: شيخ مفيد، هارون بن موسى تلعكبرى، حسين بن عبيد اللّه غضائرى، جعفر بن حسن بن حَسْكه، محمّد بن سليمان حمرانى ۶ و على بن احمد نجاشى پدر صاحب رجال. ۷
شيخ صدوق در وثاقت، امانتدارى و فرزانگى، و تبحّر در فقه و اخبار و رجال، يگانه دوران در ميان قمى ها بود. ۸ بنا به قولى،ابن ادريس در سده ششم، لقب

1.رجال النجاشى، ص ۳۹۲؛ معانى الأخبار، ص ۱۹ ، مقدّمه محقّق .

2.علل الشرائع، ص ۱۶ ـ ۲۰؛ مقدّمه بحر العلوم، معانى الأخبار، ص ۱۹ ـ ۲۵ ، مقدّمه محقّق .

3.رجال النجاشى، ص ۳۹۲.

4.معانى الأخبار، ص ۳۷ ـ ۶۸؛ عيون أخبار الرضا عليه السلام ، ص ۱۹ ، مقدّمه محقّق .

5.عيون أخبار الرضا عليه السلام ، ص ۱۷ ـ ۱۸ ، مقدّمه محقّق .

6.الفهرست ، طوسى ، ص ۲۳۷؛ رجال الطوسى ، ص ۴۳۹.

7.همان جا؛ الفهرست ، طوسى، ص ۲۳۷؛ رجال الطوسى، ص ۴۳۹؛ فلاح السائل، ص ۱۱؛ فرج المهموم، ص ۱۲۹.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
70

است. ۱ محقّق نسخه چاپى جامع الأحاديث در پايان كتاب، زير عنوان «ضمائم»، آن دسته از آثار ناياب ابن رازى را كه در منابع متأخّر نقل شده اند، نام برده است. نيز سيّد محمّد جواد حسينى جلالى، جزوه اى با عنوان مقتطفات من كتاب «أدب الإمام والمأموم» نگاشته است. ۲
المُنبّى عن زهد النبى صلى الله عليه و آله تا سده نهم هم دست يافتنى بوده و ابن طاووس ۳ و ابن فهد حلّى (م ۸۴۱ ق)، از آن نقل كرده اند. ۴ اين كتاب نيز از مصادر با واسطه بحار الأنوار ۵ و مستدرك الوسائل است. ۶
واپسين ردّ پايى كه از كتاب فضائل جعفر بن أبى طالب به چشم مى آيد، مربوط به سده هفتم است كه عبد الكريم بن محمّد رافعى قزوينى (م ۶۲۳ ق)، يك روايت از آن نقل كرده است. ۷

۱۳ . شيخ صدوق (م ۳۸۱ ق)

محمّد بن على بن حسين بن موسى بن بابويه، مكنّا به ابو جعفر و معروف به شيخ صدوق؛ محدّث، فقيه و رجالى. شيخ صدوق در قم زاده شد و گويا تا سال ۳۴۷ ق، در قم بود. مشايخ حديث او در قم، پدرش على بن بابويه (م ۳۲۹ ق) و محمّد بن حسن بن وليد (م ۳۴۷ ق) بودند. شيخ صدوق پس از درگذشت پدرش و ابن وليد، به دعوت حاكم بويهى رى، به رى رفت. ۸ به احتمال فراوان، اين سفر در سال ۳۴۷ ق انجام

1.خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۱، ص ۱۰۸.

2.نوادر الأثر، ص ۳۵ ، مقدّمه محقق .

3.فلاح السائل، ص ۱۶۱ و ۲۶۵ ـ ۲۶۶.

4.عدّة الداعى، ص ۲۲۷ ـ ۳۰۰.

5.بحار الأنوار، ج ۸، ص ۳۰۲؛ ج ۴۳، ص ۸۷؛ ج ۷۰، ص ۲۴۸ و ۲۹۳؛ ج ۷۵، ص ۴۵۶؛ ج ۸۴، ص ۲۴۸ و ۳۵۲؛ ج ۱۰۴، ص ۳۹.

6.خاتمة مستدرك، ج ۱، ص ۱۰۸.

7.التدوين فى أخبار قزوين، ج ۲، ص ۳۴ ـ ۳۵.

8.كمال الدين، ص ۳.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی احمدی و محمدکاظم رحمتی
    تعداد جلد :
    5
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10013
صفحه از 554
پرینت  ارسال به