دورنماى حديث شيعه در سده چهارم و پنجم

شهرها و مراكز حديث

در سده چهارم و پنجم، شيعيان بيشتر در توابع و بخش هايى از شهرها زندگى مى كردند و كمتر شهرى بود كه همه يا اغلب ساكنانش شيعه باشند. مهم ترين مناطق شيعه نشين اين دوره را مى توان چنين بر شمرد: خراسان (مشهد الرضا عليه السلام )، سمرقند، بلخ، ايلاق و فرغانه در ماوراء النهر، بغداد، مكّه، مدينه، نيشابور، كوفه، همدان، ^۱ قم، ^۲ رى، ^۳ رَقّه، ^۴ اهواز، ^۵ عمّان، هَجَر، صَعده، ^۶ موصل، ^۷ نيشابور، ^۸ جرجان، طبرستان، ^۹ نواحى ديلم، ^۱۰ اُرْم (به ضمّ الف و سكون را، از نواحى طبرستان)، ^۱۱ بُراثا، ^۱۲ كوفه، ^۱۳ آوه يا آبه، ^۱۴ كاشان، ^۱۵ و كرخ. ^۱۶
شمارى از كتاب ها و رساله هاى عالمان و محدّثانى شيخ صدوق (م ۳۸۱ ق)،

۱۰ . معالم التنزيل، ابو القاسم عبد اللّه بن محمّد بن عبد العزيز بَغَوى (م ۳۱۷ ق). بغوى صاحب اين تفسير، متقدّم بر محى السنه بغوى است و با عنوان «بغوى كبير» شناخته مى شود. ^۱

كلام

برخى از آثار حديثى تأليف شده در باره مسائل كلامى، عبارت اند از:
۱ . الأربعين فى دلائل التوحيد، عبد اللّه بن محمّد بن على بن محمّد هروى (م ۴۸۱ ق)؛
۲ . الإيمان ، ابن مَنده (م ۳۹۵ ق)؛
۳ . الإعتقاد ، احمد بن حسين بيهقى (م ۴۵۸ ق)؛
۴ و ۵ . رؤية اللّه و نيز الصفات، از دار قطنى (م ۳۸۵ ق)؛
۶ . العظمية، عبد اللّه بن محمّد بن جعفر بن حيّان اصفهانى (م ۳۶۹ ق).

اخلاق و آداب و سيره پيامبر صلى الله عليه و آله

در اين دو سده، بيش از پانزده كتاب، در زمينه اخلاق و سيره پيامبر خدا صلى الله عليه و آله تأليف شده است. از آن جمله اند:
۱ . فضيلة الشكر للّه على نعمته، محمّد بن جعفر بن سهل سامرى (م ۳۲۷ ق)؛
۲ . آداب المجالسة، يوسف بن عبد اللّه بن عبد البرّ نمرى (م ۴۶۳ ق)؛
۳ و ۴ . الزهد الكبير و نيز فضائل الأوقات، از بيهقى (م ۴۵۸ ق)؛
۵ . القناعة، احمد بن محمّد بن اسحاق دينورى (م ۳۶۴ ق)؛
۶ . أخلاق النبى و آدابه، عبد اللّه بن محمّد بن جعفر بن حبّان اصفهانى (م ۳۶۹ ق)؛
۷ . أعلام النبوة، ابو الحسن علىّ بن محمّد ماوِرْدى (م ۴۵۰ ق).