دو. ديدگاه سيّد در باره مفهوم وثاقت‏

سيّد، در موارد اندكى از نگاشته‏هاى خود، به اين موضوع پرداخته است. در نمونه‏اى، بر عنصر راستگويى، چونان محور بنيادين در توثيق راويان و دل سپردن به خبرهاى آنان پاى مى‏فشارد. وى در اين باره مى‏نويسد:
فقد يكون فى الكفّار من هو ثقة فى نقل ما يحكيه من الأخبار كما اعتمد علماءُ أهل الإسلام على أخبار أطبّاء أهل الذمّة فى إخبارهم بما يصلح لشفاء الأسقام ولولا المانع الذى مَنَعَ من الاعتماد على رواية من خرج عن عموم لفظ الأتباع لأهل البيت أو لبعضهم بالكلّية عليهم أفضل السلام لقد كان يمكن العمل برواية كلّ من عُرف منه الصدقُ والأمانة فى حديثه من سائر فرق الإسلام.^۱
از اين چند جمله مى‏توان دريافت كه از نگاه سيّد، ملاك اصلى در اعتماد به روايات و گزارش‏هاى راويان، راستگويى آنهاست و اثبات درستىِ مذهب آنها در اين جا ضرورى نيست.
از نگاه او اين گونه اعتماد كردن، روشى عقلايى است كه در ميان همه مسلمانان، به شكل ناخودآگاه انجام مى‏شود، مانند نمونه‏اى كه سيّد در باره پزشكان غير مسلمانْ يادآور مى‏شود. تنها نكته‏اى كه از نگاه وى ما را از اعتماد به روايتِ همه «كسانى كه در سخنْ راستگو هستند؛ ولى شيعه نيستند»، باز مى‏دارد، مانعى است كه بر پايه آن، به روايت راويانى كه همه يا برخى از اهل بيت عليهم السلام را به امامت نپذيرفته‏اند، نمى‏توان اعتماد كرد. اين مانع چيست؟
در سخن سيّد، پاسخى براى اين پرسش نمى‏يابيم؛ امّا از شناسايى اين مانع كه بگذريم، گزارش ديگرى از سيّد در دست داريم كه بار ديگر نشان مى‏دهد كه از نگاه وى، ملاك توثيق و اعتماد به راويان، راستگويى آنان در سخن و گزارش كردن است، نه الزاماً راستگويى در كنار درستى مذهب. سيّد در جايى پس از يادكرد خرده برخى دانشوران نزديك به روزگار وى به روايات راويان فَطَحى مذهب و نپذيرفتن آن احاديث به سبب فطحى بودن آنان مى‏نگارد:
اين گونه نيست كه همه روايات فطحيان و ديگر فرقه‏هاى شيعه، يك‏سر باطل و بى اعتبار باشد؛ بلكه در ميان اين گروه‏ها نيز كسانى هستند كه در نقل احاديث، به راستگويى شناخته شده‏اند.^۲روش سيّد نيز در بحث‏هايى كه با موضوعات فقهى يا شبه فقهى ارتباط دارد، بيانگر آن است كه وى به روايت‏هاى راويانى كه امامى مذهب نبوده‏اند، ولى راستگو به شمار مى‏آمدند، اعتماد كرده است كه پس از اين مبحث، در بخشى جداگانه بدان خواهيم پرداخت.
بنا بر اين، گر چه وى - در سخنى كه پيش‏تر آورديم - از وجود مانعى فراروى اعتماد به روايت‏هاى غير اماميان سخن گفته، با اين حال، چنان مى‏نمايد كه اين مانع - هر چه بوده - يا از نگاه وى چندان مهم به نظر نمى‏رسيده و يا آن كه وى در عمل، راويانى از فرقه‏هاى ديگر را كه راستگويى آنان در نقل، پذيرفته شده است، از گستره آن مانع، بيرون مى‏دانسته است.

الف - انديشه‏شناسى‏

انديشه‏هاى حديثى سيّد را مى‏توان در بندهاى زير به نمايش نهاد:

۱. انديشه‏هاى رجالى سيّد

يك. نگاه سيّد به دانش رجال‏

سيّد، هم به مقتضاى حديث‏گرايى خود و هم از آن رو كه به گستره فقهْ وارد نگشته است، در نگاشته‏هاى خود، معمولاً از بررسى رجالىِ راويان خوددارى مى‏كند. البته در بخشى از نگاشته‏هاى وى، موضوع سخنْ اساساً به گونه‏اى است كه مجالى براى اين گونه بررسى‏ها نيست. براى نمونه، در مقتل‏نگارى، يا دعا نگارى اين گونه است؛ امّا در موضوعاتى كه به فقه نزديك است، باز سيّد به بررسى‏هاى سندى، كمتر روى خوش نشان مى‏دهد - جز در نمونه‏هاى اندكى كه در جاى خود بدان‏ها خواهيم پرداخت - . اين رويكرد را مى‏توان در يك نكته ريشه‏يابى كرد: سيّد از آن جا كه به بسيارى از مفاهيم دينى، نگاهى اخلاقى دارد، دانش رجال را گاه سبب يادكرد عيوب راويان و در نتيجه، غيبتِ آنان مى‏دانسته است.
وى در نمونه‏اى در باره چگونگى نوافل، ماه رمضان، دو روايت را آورده كه ميان آنها گونه‏اى ناسازگارى ديده مى‏شود و راوى يكى از آنها محمّد بن سنان است. وى پس از اشاره به اين كه شيخ مفيد رحمه اللّه ، محمّد بن سنان را در كتاب كمال شهر رمضان خود بسيار ستوده و توثيق كرده،^۱ مى‏نويسد:
... وبين الرواة تفاوت فى العدالة والجرح ولم نذكرهُ نحن تنزيهاً عن الاغتياب وخوفاً من يوم الحساب.^۲
از همين روست كه بر پايه جستجوى ما، سيّد، در هيچ يك از نگاشته‏هاى موجودش، راوىِ شيعى‏اى را تضعيف نكرده و بر وى خرده نگرفته است.