۲. جلوه‏اى از تلاش‏هاى عالمان شيعى سده هفتم در پاسخ به شبهه‏هاى مطرح شده از سوى اهل سنّت در باره ايمان حضرت ابو طالب عليه السلام است و در كنار ديگر نگاشته‏هايى كه از سوى دانشمندان مكتب حلّه براى پاسخ گويى به اهل سنّت و رويارويى با انديشه‏هاى آنان نوشته شده است، مى‏تواند چگونگى تقابل مكتب حلّه با حوزه اهل سنّت و شيوه‏هاى پاسخ به آنان و موضوع‏هاى مطرحِ مورد اختلاف را به نمايش گذارد.
ما در اين بخش، انديشه‏هاى سيّد فخار را از زاويه نخست، بر مى‏رسيم و در فصلى ديگر - كه به بررسى ارتباط مكتب حلّه با اهل سنّت خواهيم پرداخت - ، به جايگاه كتاب وى در مكتب حلّه از منظر دوم، اشاره خواهيم كرد.

ملاك‏هاى ارزيابى گزارش‏هاى تاريخى‏^۱

الف - توجّه به اجماع اهل بيت عليهم السلام يا شيعيان‏

از نخستين سخنان سيّد فخّار در كتاب ايمان أبى طالب عليه السلام ،^۲ چنين برداشت مى‏شود كه وى براى اجماع اهل بيت عليهم السلام در داورى در باره موضوعات تاريخى، جايگاهى والا در نظر مى‏گرفته است. براى نمونه، در موضوع مورد بحث كتابش (يعنى ايمان حضرت ابو طالب عليه السلام ) مى‏نويسد:

على الذاهب إلى تكفير أبى طالب - كه به ايمان أبى طالب شناخته مى‏شود - ، كتاب ديگرى به دست ما نرسيده است. اين كه برخى نويسندگان‏^۱كتاب الروضة را به او نسبت داده‏اند، درست نيست؛ بلكه الروضة، از آنِ استاد او شاذان بن جبرئيل بوده و به چاپ رسيده است. دقيقاً نمى‏دانيم كه آيا سيّد فخّار، در حلّه مجلس درس هم داشته است يا نه؛ ولى اين اندازه روشن است كه بيشتر كسانى كه در شمارِ شاگردان وى آمده‏اند، كسانى‏اند كه در زنجيره اجازات حديثى، از او اجازه روايت گرفته‏اند.^۲
بر روى هم، آنچه از شخصيت علمى وى مى‏توان دريافت، آن است كه او، بيشتر محدّث بوده است و روش وى - تا آن اندازه كه از كتاب إيمان أبى طالب او مى‏توان دريافت - بيشتر به روش حديث‏گرايان مى‏مانَد. وى گر چه شاگرد ابن ادريس بوده و نيز به رسم بيشتر دانشوران حلّه در دانش فقه نيز دستى داشته است؛ ولى روشن است كه انديشه فقيهانه و ديدگاه اصولى ابن ادريس، در جهت‏دهى به انديشه حديثى او چندان نقشى نداشته است. از آن سو، تأثير شاذان بن جبرئيل بر فخّار را نبايد ناديده انگاشت. مقايسه ميان دو كتاب الفضائل شاذان و ايمان أبى طالب، نشان مى‏دهد كه سبك و روش هر دو كتاب، بسيار به هم نزديك است و هر دو در جهت اثبات فضائل از راه احاديث مى‏كوشند. فخّار، در كتاب خود به اقتضاى مناظره با اهل سنّت توضيحات نسبتاً فراوانى از خود آورده است‏^۳ حالى كه در كتاب شاذان، از نويسنده چيز زيادى نيامده است. دليل اين امر، اقتضاى موضوع دو كتاب ياد شده است و با صرف نظر از آن مى‏توان گفت: هر دو كتاب، از يك انديشه، ريشه گرفته‏اند.
هدف سيّد فخّار در كتاب ايمان ابى طالب، اثبات مؤمن بودن حضرت ابو طالب عليه السلام از راه آوردن دلايل گوناگون روايى است، گر چه در كنار احاديث، به برخى دلايل ديگر (مانند اجماع شيعيان) نيز استناد كرده است.^۴اين كتاب، از چند زاويه شايان توجّه است:
۱. نمونه‏اى از يك نگاشته تاريخى - روايى سده هفتم است كه موضوعى پُر گفتگو را به بحث گذاشته است و از اين رو، علاوه بر گزارش تاريخ، گاه به ارزيابى روايات نيز مى‏پردازد و از همين جا مى‏توان برخى، و نه همه ملاك‏هاى ارزيابى گزارش‏هاى تاريخى را از نگاه او كشف كرد. البته چنان كه پس از اين نيز خواهيم ديد، اين ملاك‏هاى ارزيابى، بيشتر در همين گستره تاريخ، كاربرد دارند و به نظر نمى‏آيد كه بتوانند منظومه كاملى از نوع نگاه وى به احاديث فقهى يا كلامى يا...به دست دهند.