87
اندیشه شناسی محدّثان حلّه

د - نقل روايت از برخى ضعيفان‏

ورّام، در كتاب خود، روايت‏هايى از برخى راويان ضعيف،۱ همچون محمّد بن جمهور۲ و مفضّل بن عمر۳، به شكل مرسل آورده است. وى - چنان كه گذشت، از برخى راويان سنّى مانند ابوهريره و انس بن مالك نيز كه شيعه به سختىْ آنان را ضعيف مى‏شمرد،۴روايت‏هايى را مى‏آورد. بر روى هم، تنبيه الخواطر، جُنگى شامل مباحث مختلف البته در گستره اخلاق و آداب اجتماعى است. چنان مى‏نمايد كه ورّام با نگارش اين كتاب، بيش از آن كه به دنبال فراهم آوردن مجموعه‏اى حديثى باشد، به دنبال آموزش مجموعه‏اى از نكته‏هاى اخلاقى، آداب تربيت فردى و اجتماعى و موضوعاتى از اين دست بوده است و طبيعى است كه براى رسيدن بدين هدف، اگر از هر كس، سخنان آموزنده‏اى بياورد نمى‏توان چندان بر وى خُرده گرفت. كتاب ورّام، همچنين نمادى از يك كتاب اخلاقى و تربيتى به شيوه اخبارگرايان سده ششم است كه البته در گونه خود و در ميان آثار ديگر دانشوران حلّه، كمتر نظير دارد.

سه. سيّد فخّار موسوى (م ۶۳۰ق)

سيّد فخّار موسوى - چنان كه گذشت - ، از مهم‏ترين شاگردان ابن ادريس بوده است و در چندين جا از كتاب إيمان أبى طالب خود، از ابن ادريس، روايت كرده است.۵ از فخّار، جز كتاب الحجّة

1.توجّه شود كه در اين جا تضعيف آنان بر پايه ديدگاه مشهور رجاليان، مدّ نظر است. گفتگو در باره اين كه برخى از اين راويان همچون مفضّل، حقيقتاً ضعيف هستند يا نه، از محدوده رسالت اين نوشتار، بيرون است.

2.تنبيه الخواطر، ج ۱، ص ۱۲. در باره وى، ر. ك: رجال النجاشى، ص ۳۳۷، ش ۹۰۱. و نيز، ر. ك: خلاصة الأقوال، ص ۴۰۷.

3.تنبيه الخواطر، ج ۲، ص ۲۱. نجاشى در باره وى آورده است: «فاسد المذهب... لا يعبأ به» (رجال النجاشى، ص ۴۱۶، ش ۱۱۱۲).

4.براى ديدگاه شيعه در باره آنان ر. ك: معجم رجال الحديث، ج ۴، ص ۱۵۱ - ۱۴۹؛ ابو هريرة، سيّد شرف الدين.

5.براى نمونه، ر. ك: ايمان أبى طالب، ص ۴۵، ۴۹، ۸۴ و... .


اندیشه شناسی محدّثان حلّه
86

ابو مسلم خراسانى،۱خليل بن احمد۲ و عمر بن عبد العزيز۳ را نيز مى‏توان در اين كتاب خواند.

ج - وجود روايت‏هاى مُرسل بسيار فراوان‏

همه روايت‏هاى مجموعة ورّام كه از معصومان گزارش شده، مُرسل است. در كنار آن، سخنان بسيارى نيز در اين كتاب به چشم مى‏خورد كه گوينده آنها معلوم نيست.۴
با وجود اين به نظر مى‏آيد كه تقريباً بسيارى از اين روايات و سخنان، در منابع پيش از ورّام، گزارش شده است و وى در سامان دادن كتاب خود به اين منابع، چه در گستره سنّيان و چه در حوزه شيعه، توجّه داشته است، گر چه از آنها نامى به ميان نياورده است.
براى نمونه، تنها در يك جستجوى كوتاه در محدوده چند روايت از شيعه و سنّى، دريافتيم كه آن روايات، پيش از ورّام در نگاشته‏هاى تاريخى و حديثى اهل سنّت، مانند تاريخ الطبرى، ۵ تاريخ دمشق،۶صحيح مسلم،۷ مسند ابن حنبل،۸ المعجم الكبير طَبَرانى،۹ الشفا بتعريف حقوق المصطفى‏۱۰و المصنّف ابن ابى شيبة،۱۱ و يا منابعى شيعى، مانند كتاب من لا يحضر،۱۲ الأمالى شيخ مفيد،۱۳ و شيخ طوسى،۱۴ و تفسير مجمع البيان،۱۵ با همان واژگان يا با تغيير بسيار اندك، گزارش شده است.
البته توجّه شود كه مدّعى نيستيم اين روايت‏ها، از همين منابعى كه برشمرديم، برگزيده شده است. اين ادّعا نياز به بررسى بسيار گسترده‏ترى دارد كه از حوصله اين سياهه بيرون است؛ بلكه تنها بر اين نكته پاى مى‏فشاريم كه تقريباً همه مطالب و روايت‏هاى كتاب پيش از ورّام در نگاشته‏هاى گذشتگان، گزارش شده است و بسيارى از اين منابع، هم‏اكنون نيز در دست ماست.

1.همان، ص ۶۵.

2.همان، ص ۷۲.

3.همان، ص ۲۷۴ - ۲۷۳.

4.براى برخى سخنان اين گونه، ر. ك: همان ص ۴۲، ۴۶، ۴۷، ۴۸ و... . اين گونه سخنان، معمولاً با واژه‏هايى چون «قيل»، «بعضهم»، «اعرابىٌّ» و... آغاز مى‏شوند .

5.نقل ورّام: «أتى المنصور برجل...» (تنبيه الخواطر، ج ۲، ص ۲۷۹ با تاريخ الطبرى، ج ۶، ص ۳۳۷).

6.نقل ورّام: «أيّما والٍ...» (تنبيه الخواطر، ج ۲، ص ۲۷۵ با تاريخ دمشق، ج ۳۵، ص ۲۱۴).

7.نقل ورّام: «أتى النبىّ رجل...» (تنبيه الخواطر، ج ۱، ص ۷ با صحيح مسلم، ج ۶، ص ۳۹).

8.همان را با مسند ابن حنبل، ج ۳، ص ۳۷ مقايسه كنند.

9.نقل ورّام: «دخل علينا رسول اللَّه صلى اللّه عليه و آله ...» در تنبيه الخواطر، ج ۱، ص ۲۸ با المعجم الكبير، ج ۲۵، ص ۱۱۹.

10.پيشين با الشفا، ج ۱، ص ۶۳.

11.نقل ورّام: «التمسوا الخير دهركم» با المصنف ابن ابى شيبه، ج ۸ ، ص ۱۶۸.

12.نقل ورّام: «قام أبوذر رضى اللَّه عنه...» در تنبيه الخواطر، ج ۲، ص ۲۰ با كتاب من لا يحضره الفقيه، ج ۲، ص ۲۸۲.

13.همان، را با الأمالى مفيد ، ص ۲۱۵.

14.نقل ورّام از مفضّل: «دخلت على أبى عبد اللَّه» در تنبيه الخواطر، ج ۲، ص ۲۱، و گزارش بعدى آن: «من صحب أخاه...» با الأمالى طوسى، ص ۴۱۳.

15.نقل ورّام از ابو سعيد خدرى: «كيف أنتم...» در تنبيه الخواطر، ج ۱، ص ۱۱ با مجمع البيان، ج ۴، ص ۸۸ .

  • نام منبع :
    اندیشه شناسی محدّثان حلّه
    سایر پدیدآورندگان :
    امین حسین پوری
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4917
صفحه از 375
پرینت  ارسال به