۱. مباحث مرتبط با فهم واژگان احاديث‏^۱

يك. توجّه به ديدگاه‏هاى واژه‏شناسان‏

با نگاهى فراگير به السرائر، مى‏توان دريافت كه ابن ادريس به ديدگاه‏هاى اديبان عرب و واژه‏شناسان در جهت روشن سازى معانى واژگان فقهى يا واژگان به كار رفته در احاديث توجّهى شگرف دارد، به گونه‏اى كه شايد بتوان گفت از بسيارى از فقيهان پيش از خود در اين زمينه، پيش است. نويسنده كتاب ابن إدريس الحلّى، نشانىِ چندين واژه حديثى را كه ابن ادريس به تبيين لغوى آن پرداخته، به دست مى‏دهد.^۲ براى نمونه، در باره واژه «عرق» - كه در حديثى به كار رفته است - مى‏نويسد:
العرق بالعين غير المعجمة المفتوحة و الرّاء غير المعجمة المفتوحة و القاف، الزنبيل قد ذكره الهروى فى «غريب الحديث» وأهل اللّغة فى باب العين والرّاء والقاف.^۳

دو. توجّه به خطر تصحيف واژگان حديث‏

خطر تصحيف در واژگان احاديث، گويا دغدغه مهمّى براى وى بوده است. اين نكته از نمونه‏هايى كه در آنها به ديدگاه‏هاى لغويان در باره واژگان احاديث اشاره كرده است، آشكار مى‏گردد. براى نمونه در مورد واژه پيشين پس از آن كه نظر هروى در باره آن را آورده، مى‏نويسد:
وسمعت بعض أصحابنا صحّف الكلمة... فالغرض التنبيه لئلّا تصحَّف الكلمة .^۴
و در جاى ديگرى، پس از يادكرد ديدگاه جوهرى در باره واژه‏اى به كار رفته در يك حديث، چنين آورده است:
فضبطت ذلك لئلّا يجرى فيه تصحيف .^۵

روايت راوى‏اى است كه ابن ادريس، او را عادل نمى‏دانسته است.^۱
۲. هم‏ايشان، ملاك‏هاى ديگر ابن ادريس براى پذيرش خبر را برشمرده است كه جاى خدشه دارد و در بخش «ملاك‏هاى ارزيابى و پذيرش خبر از نگاه ابن ادريس»، بدانها خواهيم پرداخت.
۳. آنچه در باره عدم پذيرش روايت‏هاى سنّيان و غير شيعيان دوازده‏امامى به وسيله ابن ادريس آمد، بدين معنا نيست كه وى در كار فقهى خود، هرگز روايتى از آنان نياورده و يا بدان عمل نكرده است. اين گونه نيست؛ بلكه ابن ادريس در كتاب خود، رواياتى را از اين گونه راويان، آورده است. امّا نكته بسيار مهم آن است كه خواست وى از يادكرد اين احاديث، استناد و استدلال به آنها نيست؛ بلكه براى تأييد بيشتر ديدگاه اوست. براى نمونه، وى در جايى از السرائر، پس از آن كه روايتى هماهنگ با ديدگاه خود را كه حسن بن على بن فضّال و عمّار ساباطى در سند آن جاى دارند - و پيش‏تر با ديدگاه وى در ردّ اين دو آشنا شديم - آورده است، چنين مى‏نويسد:
و ما أوردت هذا الحديث إلّا على سبيل التنبّه لا الاستدلال و الاعتماد على ما قدّمناه.^۲
بنا بر اين، پيش از يادكرد اين حديث و اشاره به آن، ابن ادريس، ديدگاه فقهى خود را بر پايه دلايلى كه آنها را علم‏آور مى‏دانسته، استوار كرده و حديث ياد شده، تنها براى گواه گرفتن بر درستى ديدگاه وى آورده شده است.

ج - انديشه‏هاى فقه الحديثى ابن ادريس‏

مهم‏ترين نگاشته ابن ادريس، السرائر، نوشته‏اى فقهى است. از اين رو، بيشتر مطالب آن بر محور استدلال‏هاى فقهى ابن ادريس، بيان شده و يا نقد استدلال‏هاى فقهى ديگران است. اين مسئله، طبيعتاً سبب مى‏شود مباحثى كه آنها را مباحث فقه الحديثى مى‏نامند، در السرائر، كمتر از كتاب‏هاى شرح حديث، رُخ بنمايانَد. اعتقاد به عدم حجّيت خبر واحد نيز اين نكته را تشديد ساخته است و از اين رو، ابن ادريس، سخن خود را كمتر به سوى گفتگو از معانى احاديث مى‏كشاند. با اين همه، در اين نگاشته مهم، موضوعاتى ديده مى‏شوند كه با فهم احاديث، بى پيوند نيستند. در زير به بررسى اين موضوعات مى‏پردازيم: