درآمدى براى سه فصل‏

پس از آشنايى با فضاى علمى، فرهنگى و اجتماعى حلّه، اكنون گاه آن است كه با دقّت به انديشه‏هاى حديثى دانشوران آن، نگاهى بيفكنيم. اين آشنايى، از چند رو بايسته و براى دستيابى به هدفى كه اين نوشتار در پى آن است، ضرورى است:
الف - انديشه‏هاى حديثى بسيارى از اين دانشوران تا كنون در پرده ابهام مانده است و تلاشى درخور براى شناسايى، ارزيابى و نقد آنها صورت نگرفته است. از آنچه در باره انديشه‏هاى حديثى برخى از اين بزرگان خواهيم آورد، در مى‏يابيد كه برخى از آنان، به راستى در رشته تخصّصى خود در دانش حديث، در ميان دانشوران روزگار خود، شناخته شده و برجسته بوده‏اند؛ ولى با اين حال، حقّ آنان تاكنون، ادا نشده است.
ب - آشنايى گسترده با انديشه‏هاى همه اين دانشوران، به ما كمك مى‏كند تا روند دگرگونى‏ها در انديشه حديث‏پژوهان شيعه از سده ششم تا سده نهم را بهتر دريابيم و سپس به سنجش آن با ديدگاه‏هاى دانشوران پيش از اين دوره و پس از آن بپردازيم. از نگاه ما، همين نكته، ابعادى ناگفته و ناپيدا از تاريخ حديث شيعه را هويدا مى‏سازد و چنان كه خواهيد ديد، حتّى مى‏تواند در نگاه كنونى ما به حديث، دانش‏هاى آن و چگونگى ارزيابى آن، اثرى ژرف بر جاى بگذارد.
ج - بدون شناخت تفصيلى انديشه‏هاى دانشوران حلّه، اظهار نظر در باره جريان‏هاى حديثى فعّال در حلّه، تعامل آنها با يكديگر و اثرپذيرى هر جريان حديثى از مكتب‏هاى پيشين و اثرگذارى آن بر مكتب‏هاى پسين، همه‏جانبه و دقيق نخواهد بود. اكنون در اين سه فصل، بر پايه نگاشته‏هايى كه از آنان به دست ما رسيده است، انديشه‏هاى دانشوران حلّه را به بررسى مى‏نشينيم:

انديشه‏هاى حديثى ابن ادريس حلّى (۵۴۳ - ۵۹۸ق)

ابن ادريس حلّى، كهن‏ترين دانشور حلّى است كه از او، نگاشته‏اى - كه از قضا بسيار نيز مهم