39
اندیشه شناسی محدّثان حلّه

حال رجالىِ محمّد بن مشهدى، روشن نيست و حتّى هويّت وى نيز شناخته شده نيست.۱
امّا شهيد اوّل، از وى با عباراتى مانند «الإمام السعيد» ، ياد كرده است‏۲ و نام وى در اجازه‏نامه‏هاى بزرگان شيعه، به چشم مى‏خورد.۳ سيّد عبد الكريم بن طاووس نيز از مزار وى گزارش داده است.۴
ز . مضمون حديث، در بر دارنده يكى از پيش‏گويى‏هاى امير مؤمنان عليه السلام است كه همانند آن در سخنان ايشان، فراوان آمده است و در كوتاه سخن، اين روايت بر پايه روش پيشينيان كه به مراسيل ابن ابى عمير، عمل مى‏كنند، و نيز بر پايه مبانى بسيارى از فقيهانِ متأخّر شايسته اعتماد است؛ گر چه برخى از بزرگان از پذيرش آن خوددارى كرده‏اند.
بازه زمانى‏اى كه روايت در آن تحقّق عينى يافته، همان سه سده حضور پُر رنگ مكتب حلّه در تاريخ شيعى است كه بزرگانى چون ابن طاووس، علّامه حلّى و ديگران در آن باليده‏اند و اين روايت، فضيلتى بزرگ براى آنان است.

1.همان، ج ۱، ص ۵۱ .

2.بحار الأنوار، ج ۱۰۴، ص ۱۹۷.

3.براى نمونه ر.ك: بحار الأنوار، ج ۱۰۶، ص ۲۲، ۲۳، ۳۵، ۴۳، ۴۶ و ... .

4.فرحة الغرى، ص ۱۲۰، ۱۲۱ و ۱۲۳. گزارشگر اصلى اين روايت نيز ابن زهره حلبى، از فقهاى بزرگ شيعه است.


اندیشه شناسی محدّثان حلّه
38

«الإمام العلّامة»، «أفضل العلماء»، «شيخ الشيعة» «ركن الشريعة»، و «مقتدى الإماميّة» ياد مى‏كند.

د - ابن زهره - كه از فقيهان بزرگ شيعه بوده است - اين حديث را به نقل از پدرش، از جدّش روايت كرده است. ابن زهره، در سال ۵۸۵ ق ، در گذشته است. در نگاه نخست، شايد روايت كردن جدّ وى از ابن قولويه (م ۳۶۸ق) ترديدآميز باشد؛ ولى وى در جاى ديگرى نيز به نقل از پدرش، از جدش از شيخ صدوق رحمه اللّه (م‏۳۸۱ق) روايت‏هايى را نقل كرده است. ۱
حال اگر روايت كردن جدّ ابن زهره از شيخ صدوق را بتوان پذيرفت، آن گاه روايت نمودن او از ابن قولويه، چندان دور از ذهن نمى‏نمايد. گر چه بايد اذعان كرد كه احتمال افتادگى در سند و يا روايت جدّ ابن زهره از شيخ صدوق رحمه اللّه به شكل و جاده يا اجازه نيز، يكسر منتفى نيست.
ه - نكته ديگر در سند، روايت ابن ابى عمير، از ابو حمزه ثمالى است. مى‏دانيم كه ابن ابى عمير، در سال ۲۱۷ق، از دنيا رفته است‏۲ و ابو حمزه، در سال ۱۵۰ق .۳ براى آن كه وى بتواند از ابو حمزه روايت كند، بايد در هنگام ديدار با او دستِ كم هجده تا بيست سال مى‏داشته است و اگر فرض بگيريم كه وى در واپسين سال زندگى ابو حمزه از او حديث شنيده است، پس ابن ابى عمير در هنگام وفات، حدود ۸۵ سال داشته است كه اين احتمال، گر چه دور از ذهن نيست؛ ولى از عمر معمول راويان در آن روزگار، اندكى بيشتر مى‏نمايد. علاوه بر اين كه هيچ يك از رجاليان كهن، وى را در شمار كهن‏سالان نياورده‏اند.
نكته ديگرى كه روايت كردن ابن ابى عمير از ابو حمزه را با ترديدِ بيشترى روبه‏رو مى‏كند، آن است كه در نمايه استادان ابن ابى عمير، نام ابو حمزه به چشم نمى‏خورد.۴
و - اين احتمال كه كسى از حِلّيان، اين روايت را برساخته باشد، منتفى است؛ زيرا همه راويان واپسين حديث، از بزرگان شيعه بوده‏اند و از خطّ يكديگر نقل كرده‏اند. نخستين نويسنده حديث هم - چنان كه آمد - محمّد بن مشهدى بوده است كه وى نيز از بزرگان شيعه است، گر چه صاحب معجم رجال الحديث، در باره وى چنين آورده است:

1.المزار، محمّد بن المشهدى، ص ۴۰ و ۱۴۹.

2.رجال النجاشى، ص ۳۲۷.

3.همان، ص ۱۱۵.

4.ر.ك: معجم رجال الحديث، ج ۱۵، ص ۲۹۸ - ۳۰۰؛ ج ۲۳، ص ۱۱۳ - ۱۱۷.

  • نام منبع :
    اندیشه شناسی محدّثان حلّه
    سایر پدیدآورندگان :
    امین حسین پوری
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5045
صفحه از 375
پرینت  ارسال به