رشتههايى دست به نگارش زدهاند. اين تنوّع و فراوانى دانشهاى مطرح در حلّه، سبب شده بود كه دانشوران گوناگون با گرايشهاى علمى مختلف و گاه ناهمگون، براى به چنگ آوردن دانش مورد علاقه خود به حلّه روى آورند. براى نمونه، سيّد حيدر آملى پس از سال ۷۵۱ق ، به حلّه آمد و تا پايان عمر، يعنى سال ۷۸۷ق، در اين شهر و ديگر شهرهاى منطقه (نجف و بغداد) روزگار گذرانيد.۱
سيّد حيدر را شايد بتوان نخستين دانشور مشهور شيعى دانست كه در تصوّف، چيرگى خاصّى داشته و بيشتر آثار خود را بر پايه انديشههاى صوفيان و عارفان، نگاشته است. يكى از برجستهترين استادان وى، فخر المحقّقين است كه انديشههاى وى، صبغهاى يكسر فقهى و اصولى دارد. در همين روزگار، در اواسط سده هشتم هجرى، شهيد اوّل نيز با زمينه فقهى قوى به حلّه كوچيد و در شمارِ شاگردان فخر المحقّقين، جاى گرفت.۲ سكونت وى در حلّه، گويا چند سال به درازا كشيده است. به هر روى، مىبينيم، كه دو دانشور بزرگ هم عصر، با دو گرايش كاملاً گونهگون، هر دو رو به سوى حلّه نهاده و از يك استاد، بهره گرفتهاند. البته شايد مانند اين دو بزرگوار، فراوان بودهاند. اين تنوّع و تسامح و همزيستى علمى، سبب شده است كه انديشههاى مكتب حلّه در عرصه دانشهاى گوناگون، جلوهگر شود. البته چنان كه خواهيم ديد، صبغه غالب فعّاليتهاى حلّيان، در گستره فقه و اصول بوده است.
نقد و اصلاح
برخى بر آن رفتهاند كه مكتب فقهى حلّه، پس از هجوم مغولان پديد آمد؛ ولى تا پيش از آن، مكتب بغداد، پيشرو حركت فكرى شيعه بود. نخست، سخن يكى از باورمندان به اين ديدگاه را مىآوريم:
مكتب فقهى حلّه ،۳ پس از آن كه هلاكوخان، بغداد را اشغال كرد، پديد آمد. پيش از آن، مكتب بغداد، محلّ حضور انبوه فقيهان و پژوهشگران، و جايگاه تشكيل حلقههاى گسترده درسى بوده است، امّا آن گاه كه بغداد به دست مغولان افتاد، دانشجويان و استادان و فقيهان بغداد، رو به سوى
1.آينه پژوهش، شماره ۸۳ ، «كتابشناسى سيّد حيدر آملى»، رضا استادى، ص ۱۱۵ .
2.القواعد والفوائد، ج ۱، ص ۱۵ (مقدّمه محقّق).
3.سخن ايشان گر چه در باره مكتب فقهى حلّه است؛ ولى چنان كه آورديم، ابعاد دانشهاى مطرح در حلّه با يكديگر كاملاً پيوند دارند و پديد آمدن مكتب فقهى حلّه، نمىتواند با شكوفايى مكتب حديثى اين شهر، بىارتباط باشد. به عبارت دقيقتر، بعد حديثى و فقهى يا كلامى همگى ابعاد گوناگون يك مكتباند.
