كان من أهل الفضل و الأدب و العلم... و له عدّة كتب لم يصنّف مثلها.^۱
و در باره راوى دوم آورده است:
و أصحابنا يقولون: أوّل من نشر حديث الكوفيين بقم هو.^۲
روشن است كه اين عبارت‏ها و بويژه روايت‏هاى فراوانى كه از ابراهيم بن هاشم در دست است، ذهن علّامه حلّى را به سوى پذيرش روايت‏هاى اين دو، سوق داده است. بارى ! از ظاهر اين عبارت‏ها، حُسنِ ظاهر اين راويان، برداشت مى‏شود و از نگاه علّامه، همين اندازه براى كشف عدالت او بسنده بوده است. همچنان كه علّامه در باره راويان ديگرى كه صراحتاً توثيقى در باره آنان در دست نيست و تنها عبارت‏هايى همچون «خيّر»، «فاضلٌ» و مانند آنها در باره‏شان رسيده، همين گونه عمل كرده است.^۳ گفتنى است برخى بزرگان نيز دادن اين نسبت را به علّامه، نپذيرفته و آن را به نقد كشيده‏اند.^۴

ديده مى‏شود. از اين رو، اگر به اظهار نظر محقّق در المعتبر بسنده نكنيم و سيره عملى وى را در فقه، رديابى كنيم، نبايد در باره موضوع خبر واحد، وى را با بزرگانى چون سيّد مرتضى، ابن زهره و ابن ادريس، همداستان بدانيم.^۱

۳. علّامه حلّى‏

اَصالة العدالة

از ميان بزرگان معاصر، آية اللَّه خويى رحمه اللّه بر آن است كه علّامه حلّى،^۲ هر راوى امامى مذهبى را كه در باره وى مدح يا ذمّى نرسيده، قابل اعتماد مى‏دانسته است؛ زيرا به اين نظريه باور داشته است كه در باره هر مسلمانى، اصل بر داشتن عدالت است تا آن گاه كه خلاف آن ثابت شود.^۳ ايشان در اين باره، به دو مورد از سخنان علّامه حلّى استناد كرده است: يكى، سخن او در باره احمد بن اسماعيل بن سمكه، و ديگر، سخن وى در باره ابراهيم بن هاشم.^۴ايشان، سرانجام نيز نتيجه گرفته است كه علّامه حلّى بر اساس «أصالة العدالة»، روايت هر راوى امامى مذهبى را كه فسقى از او ظاهر نشده باشد، صحيح مى‏خواند.

بررسى اين نسبت‏

بايد گفت كه نسبت دادن اين ديدگاه به علّامه حلّى، درست نيست دادن و در باره هر دو فرد ياد شده، از ظاهر عباراتى كه علّامه از قول رجاليان پيشين گزارش كرده است، مى‏توان به گونه‏اى مدح يا دستِ‏كم حُسن ظاهر، پى برد.^۵نجاشى، در باره نفر نخست (احمد بن اسماعيل) مى‏نگارد: