داشت كه رسالت نخستين الملهوف، گزارش تاريخ است، نه تحليل و نقد آن . از اين رو، در چنين كتابى - هر اندازه معتبر باشد - شايد اين گونه گزارش‏هاى اندك را بتوان يافت.
- ديدگاه سيّد در باره آيه ياد شده نيز آنچه برداشت كرده‏اند، نيست. عبارت سيّد در اين باره، چنين است:
و لعلّ بعض من لا يعرف حقائق شرف السعادة بالشهادة يعتقد أنّ اللَّه لا يَتَعَبّد بمثل هذه الحالة؛ أ ما سمع فى القرآن الصادق المقال أنّه تَعَبَّد قوماً بقتل أنفسهم فقال... ؟ .^۱
دقّت در مفهوم «تعبّد»، ديدگاه سيّد را روشن مى‏كند. تعبّد در اين جا بدين معناست كه خداوند، وظيفه‏اى را بر بنده‏اى قرار دهد و او، آن را دستور مولاى خويش بداند و بدون چون و چرا بپذيرد. حال آيا وظيفه امام حسين عليه السلام در آن روزگار، چيزى جز قيام و شهادت‏طلبى بوده است؟ شاهد مثال سيّد از آيه، تنها اين بخش است كه خداوند، گاه «قتل نفس» ^۲ را دستورى الهى مقرّر فرموده است و اين نكته نيز از آيه، برداشت مى‏شود. به ديگر سخن، اساساً عبارت سيّد، ناظر به آن قسمت از آيه كه از مجازات بنى‏اسرائيل سخن مى‏گويد، نيست تا اين توهّم پديد آيد كه: «مگر امام عليه السلام گناهى كرده بود؟!» و در نتيجه، اين خدشه ايشان وارد باشد كه: «پس چگونه اين آيه را براى امام حسين عليه السلام سَرور دينداران و خداپرستان، آورده است؟!».^۳
البته بايد اذعان كرد كه سيّد، مى‏توانست آيات ديگرى از قرآن را كه بر اين مراد وى دلالت بسيار روشن‏ترى داشتند، جزو مستندات خود بياورد.
اين قلم، اگر چه آهنگ دفاع يكسويه از سيّد ابن طاووس و روش تاريخ‏نگارى‏اش و نيز گزارش‏هاى تاريخى او را ندارد - و در بخش انديشه‏شناسى سيّد، برخى نادرستى‏ها را در گزارش‏ها يا روش سيّد، پيش ديد نهاده و بر او خُرده گرفته است - ولى نمى‏تواند بسيارى از خُرده‏گيرى‏هاى نويسنده ياد شده را بپذيرد.^۴

حسين عليه السلام از همراه داشتن مقتل، بى‏نياز باشند. از اين رو، اين كتاب را چونان تكمله‏اى بر مصباح الزائر نگاشته است و در نوشتن آن، دقيقاً كمىِ وقت زائران و محدوديت‏هاى ديگر آنان را در نظر داشته است.^۱از اين رو، اين انتظار از كتاب كه در آن همه گزارش‏ها بايد با سند يا يادكردِ مصدر باشد، نادرست است؛ زيرا روشن است كه زائران را به شناخت مصدر آن روايات و گزارش‏ها نيازى نيست.
به همين ترتيب، يادكرد مطالب با عبارت «قيل» يا «رُوِىَ»، نشان از بى‏اعتبارى روايت يا بى‏نام و نشان بودن مصدر آن نيست؛ بلكه روشى بوده است كه سيّد براى تلفيق روايت‏هاى گوناگون، برگزيده است تا در مجموع، كتاب از روند و سياق واحد، پيروى كند و خواننده از آغاز تا پايان با آن همراه باشد. دليل اين مسئله، آن است كه بسيارى از مقتل‏ها در هر بازه زمانى از قيام كربلا، تنها به برخى رويدادها اشاره كرده‏اند و كسى كه به دنبال نگاه همه‏جانبه و آگاهى از همه يا بيشتر رويدادها در آن مقطع است، بايد چند گزارش را در كنار هم بگذارد. در حقيقت، آن عبارت‏ها نشان از تلاش سيّد براى به هم پيوند دادن گزارش‏هاى گوناگون از يك رُخداد يا بازه زمانى است.^۲همچنين در مواردى واژه «قيل» براى بيان اقوال مختلف در باره مناسبتى مانند ميلاد امام حسين عليه السلام به كار مى‏رود.^۳
- گفتيم كه وجود چند خبر يا روايت كه ممكن است پذيرش آنها دشوار باشد، نشان از بى‏اعتبارى كتاب يا ناپختگى نويسنده نيست. اگر توهّم تحريف قرآن در برخى روايت‏هاى كافى ديده مى‏شود و يا اگر شيخ طوسى رحمه اللّه در الغيبة، داستان تشرّف برخى شيعيان به محضر امام زمان عليه السلام را گزارش كرده است؛^۴ ولى علّامه شوشترى، آن داستان را جعلى مى‏داند،^۵ مى‏تواند نشان از ناپختگى شيخ كلينى و شيخ طوسى رحمه اللّه يا بى‏اعتبارى الكافى و الغيبة باشد؟ همچنين بايد توجّه