نهاده‏اند،^۱ در حالى كه از نگاه وى همه گونه‏گونى و اختلاف‏هايى كه ميان روايات ديده مى‏شود، ناشى از تقيّه است، نه عاملى ديگر مانند جعل و... .^۲

علمى را معتبر دانسته است و از سوى ديگر، اين گونه علوم، از راه خبر يك شخص عادل يا باخبر شخصى غير عادل، اگر قرائنى آن را تأييد كنند، به دست مى‏آيد.^۱ اگر اين گونه باشد، آن گاه روايت‏هاى رسيده در كتاب‏هاى معتبر و رايج ميان شيعيان همگى علم‏آور خواهند بود زيرا يا راويان آنها ثقة هستند يا قرائنى در پشتيبانى آنها وجود دارد.^۲

بررسى اين نقد

اصوليان، در همان روزگار و پس از آن، اين ادّعاى اخباريان را نپذيرفته و دلايل آنها را به نقد كشيده‏اند.^۳
در اين جا در پى داورى در باره اين نقد اخباريان نيستيم؛ زيرا اين موضوع به گستردگى از سوى دانشوران اصولى و در گذر سال‏ها گفتگو و نقض و اِبرام، بررسى شده است.^۴

نقد دوم. تقسيم‏بندى چهارگانه احاديث‏

دومين نقد بنيادين اخباريان - كه بايد آن را ريشه بسيارى از خُرده‏گيرى‏هاى آنان بر متأخّران دانست - ، نقد بر ابداع تقسيم بندى چهارگانه احاديث به وسيله متأخّران است. ملّا محمّد امين استرآبادى - كه اين موضوع را به گستردگى به گفتگو نهاده است - بر آن است كه اين تقسيم‏بندى در جايى كاربرد دارد كه دليلى بر جواز تمسّك به خبر واحدى كه قرينه‏اى علم‏آور، آن را تأييد نكند، در ميان باشد و از آن جا كه چنين دليلى در دست نيست، چنين تقسيم‏بندى‏اى نيز بيهوده است.^۵وى در دنباله سخن به بيان انگيزه‏هاى تاريخى و عواملى مى‏پردازد كه از نگاه وى، زمينه را براى پيدايى اين تقسيم‏بندى فراهم كرد. در تحليل وى آمده است:
لمّا نشأ ابن الجنيد و ابن أبى عقيل فى أوائل الغيبة الكبرى‏ طالعا كتب الكلام و أصول الفقه للمعتزلة ونَسَجا فى الأكثر على منوالهم ثم أظهر الشيخ المفيد حسن الظنّ بهما عند تلامذته - كالسيّد الأجل المرتضى و رئيس الطائفة - فشاعت القواعد الكلاميّة و القواعد الاُصوليّة المبنيّة على الأفكار العقليّة بين متأخّرى أصحابنا حتّى وصلت النوبة إلى العلامة ومن وافقه من متأخّرى أصحابنا الأصوليين فطالعوا كتب العامّة لإرادتهم التبحّر فى العلوم أو غيره من الأغراض الصحيحة وأعجبتهم كثير من قواعدهم الكلاميّة والأصوليّة [و] الفقهيّة و التقسيمات و الاصطلاحات المتعلّقة بالأمور الشرعيّة فأوردوها فى كتبهم لا لضرورة دعت إليه - كما سيجى‏ءُ بيانه إن شاء اللَّه تعالى‏ - بل لغفلتهم عن أن تلك القواعد و التقسيمات و الاصطلاحات لا تتّجه على مذهبنا ولغفلتهم عن استغناء علمائنا عن سلوك تلك الطرق بالأعلام المنصوبة من اللَّه تعالى‏ والآثار المنتشرة عن أئمّة الهدى‏ - صلوات اللَّه عليهم - .^۶
نويسنده هداية الأبرار نيز تحليلى نزديك به آنچه آمد، به دست مى‏دهد.^۷
بنا بر اين تقسيم‏بندى چهارگانه احاديث از نگاه وى، جلوه‏اى از اثرگذارى انديشه سنّى بر نگاه عالمان شيعه به احاديث بوده است و هم از اين روست كه وى به كار بستن اين گونه قواعد را در نگاشته‏هاى شيعى، سبب نابودى دين دانسته است‏^۸.
صاحب حدائق نيز آشكارا اين تقسيم را از «مستخرجات» اهل تسنّن قلمداد مى‏كند.^۹ گر چه در جايى نيز بر آن رفته است كه علّت پيدايى اين تقسيم از سوى متأخّران - آن است كه پنداشته‏اند كه گونه‏گونى روايات ريشه در جعل احاديث دارد و براى رهايى از آن، اين تقسيم‏بندى را بنيان