خرده‏گيرى‏هايى از اين دست.
اكنون به بررسى اين دو دسته نقد مى‏پردازيم:

۱. نقدهاى مبنايى‏

اختلاف‏هاى بنيادين ميان اخباريان و دانشمندان حلّه را - كه از اين پس آنان را «متأخرين» مى‏ناميم - ^۱ مى‏توان در موارد زير گُزيده كرد:

نقد نخست: «ظن آور» دانستن احاديث‏

نخستين و ظاهراً بنيادى‏ترين نقد اخباريان بر متأخّران آن است كه چرا روايت‏هاى گزارش شده در كتاب‏هاى متداول ميان شيعيان را تنها «ظن»آور مى‏دانند، حال آن كه به باور اخباريان، اين احاديث هم علم‏آور است. البته توجّه شود كه خواست آنان از واژه علم، همان علمى است كه شرع، آن را معتبر مى‏داند و براى اثبات احكام شرعى، آن را لازم مى‏شمُرَد.
از نگاه آنان، اين علم چيزى است كه نفس، بِدان آرام مى‏گيرد و اطمينان مى‏يابد و عادتاً آدمى بدان وثوق پيدا مى‏كند. اين گونه علمى را «علم عادى» نيز مى‏خوانند. نويسنده هداية الأبرار، در باره اين نوع از علم مى‏نويسد:
و ليس له ضابط يحصره بل مداره على ما يحصل به التصديق و الجزم و مراتبه متفاوتة فرُبّما أفاد اليقين عند قومٍ و ما تسكن إليه النفس عند آخرين و ما يقرب من الظنّ الغالب عند آخر بحسب القرائن و الأحوال.^۲
متأخّران نيز علم را نزديك به آنچه آمد، تعريف كرده‏اند.^۳بارى! از نگاه اخباريان، شارع، چنين

الف - روزگار اخباريان‏

چنان كه مى‏دانيم جريان اخباريان، با گرايش‏هاى گوناگون خود، از حدود دهه‏هاى نخست سده يازدهم هجرى تا دهه‏هاى پايانى سده دوازدهم هجرى، در ميدان حديث‏پژوهى و فقه شيعه، پرتلاش بوده است. آنچه در اين جا براى ما اهمّيت دارد، ديدگاه دانشوران اين جريان در باره انديشه‏هاى حديثى بزرگان حلّه و ارزيابى آن است. البته بايد گوشزد كنيم كه جريان اخباريان، خود طيف گسترده‏اى از دانشوران را در برمى‏گيرد كه در همه موضوعات مورد گفتگو، ميان اخباريان و اصوليان با يكديگر هم‏داستان نيستند. از اين رو، به ناچار در اين نوشتار، سخن را بر ديدگاه‏هاى چند تن از سرشناسان اين جريان، متمركز خواهيم ساخت.
نيز ناگفته نبايد گذاشت كه موضوعات مرتبط با ديدگاه اخباريان در باره دانشوران حلّى، بسيار فراوان است و بررسى همه اين موضوعات، خود، فرصت و مجالى جداگانه مى‏خواهد و بدين جهت، آنچه درباره آن گفتگو مى‏كنيم، برخى ازمهم‏ترين موضوعات محلّ گفتگو است، نه همه آنها.
براى آغاز بحث، بايد يادآورشويم كه جريان اخباريان، بيشترين نقدها را نسبت به مكتب حديثى حلّيان داشته و پس از آنها، حتّى در روزگار ما، مكتب حلّه تا آن پايه نقد نشده است. اين نكته به روشنى از نگاشته‏هاى دانشوران اخبارى هويداست و ما در دنباله سخن، به اين نقدها اشاره خواهيم كرد.
همچنين دانستنى است كه ديدگاه‏هاى اخباريان در باره مكتب حلّه را مى‏توان در دو دسته كلّى زير، جاى داد:^۱
۱. نقدهايى مبنايى . مراد ما، نقدهايى است كه نشانگر اختلاف مبنايى ميان اخباريان و علماى حلّه در چگونگى ارزيابى حديث است.
۲. ارزيابى‏هاى جزئى . نقدهاى اين دسته از اين گونه‏هاست: گه‏گاه، بر برخى برداشت‏هاى حديثى حلّيان، خرده گرفته‏اند. گاه تحليلى از ديدگاه يكى از دانشمندان مكتب حلّه به دست داده‏اند، در جايى بر آنان خرده گرفته‏اند كه چرا حديث را در برابر قاعده‏اى اصولى نپذيرفته‏اند و