۱. ويژگى‏هاى روش‏شناختى‏

مراد ما از اين ويژگى‏ها، ويژگى‏هايى است كه در نوع نگارش‏هاى حديثى يا روند فعّاليت‏هاى علمى اين جريان، ديده مى‏شود. برخى از مهم‏ترين اين ويژگى‏ها عبارت‏اند از:

يك. تمركز فراوان بر فقه و اصول و كلام‏

اين مسئله، بويژه از روزگار علّامه حلّى و شاگردان ايشان بارز بوده است. از كتاب‏هايى همچون المستجاد منسوب به علّامه - در تاريخ كه تلخيص الإرشاد شيخ مفيد رحمه اللّه است - يا استقصاء الاعتبار - كه بر پايه سخن خود علّامه، در بر دارنده مباحث فقه الحديثى فراوان بوده است‏^۱ - كه بگذريم، ديگر نگاشته‏هاى علّامه و پيروان وى غالباً به سه حوزه پيش‏گفته، محدود مى‏شود.

دو. آغاز تدوين جوامع رجالى‏

در روزگار سيّد احمد ابن طاووس و نخستين بار به دست وى، روند تدوين جوامع رجالى - كه در بر دارنده كتاب‏هاى عمده گذشته در گستره رجال بود - شكل گرفت. سيّد احمد در كتاب خود، حلّ الإشكال، درونْ‏مايه چهار كتاب اصلى رجال شيعه، يعنى الرجال و الفهرست شيخ طوسى رحمه اللّه ، الفهرست نجاشى رحمه اللّه و الرجال كشّى رحمه اللّه را، علاوه بر كتاب الضعفاء ابن غضائرى رحمه اللّه گِرد آورد. ^۲
پس از وى، علّامه حلى نيز در دو كتاب خود، كشف المقال فى معرفة الرجال - كه كتاب بزرگ علّامه در رجال بوده است - و خلاصة الأقوال، اين راه را دنبال نمود. البته بيفزاييم كه خلاصة الأقوال، گر چه در بر دارنده همه عبارت‏هاى پنج كتاب پيش‏گفته نيست، مى‏توان آن را نوعى جمع‏بندى از مطالب آن كتاب‏ها دانست و از همين منظر، مى‏توان خلاصة الأقوال را يك جامعِ رجالى ناميد. همين سخن، در باره رجال ابن داوود نيز درست مى‏نمايد.

پيوست كه پيش از اين، بدانها اشاره كرديم. از جريان سيّد على ابن طاووس كه بگذريم، انديشه فقه‏محور از دهه‏هاى آغازين سده هفتم هجرى، جريان بى‏رقيب و چيره در گستره حديث‏پژوهى شيعى است. علّت اين چيرگى را در چند نكته مى‏توان گزيده كرد:
- فقه، گستره‏اى است كه خواه ناخواه، بيش از ديگر گستره‏ها با زندگى مردم، سر و كار دارد و ناگزير به فقيهان بيش از ديگر انديشه‏وران، توجّه مى‏شود و انديشه‏هاى آنان، جهت‏گيرى‏هاى فرهنگى - عقيدتى يك جامعه را سامان مى‏دهد.
- وجود چهره‏هايى همچون محقّق حلّى و علّامه حلّى - كه به راستى از نوابغ روزگار خود بوده‏اند - نيز نقش در خور توجّهى در گسترش اين جريان داشته است.
- بر كنار بودن جريان سيّد على ابن طاووس از صحنه عملى اجتماع، خود سبب شد كه نگاه دانش‏پژوهان به سوى جريان فقه‏محور - كه بيشتر در بزنگاه گفتگوهاى حديثى حضور داشت - جلب شود.
از منظر تأثيرپذيرى، بايد اعتراف كنيم كه حجم قابل توجّهى از انديشه‏هاى اين جريان بر مدار انديشه‏هاى مكتب فقهى شيخ الطائفه محمّد بن حسن طوسى رحمه اللّه مى‏گردد. براى نمونه، بسيارى از استدال‏ها و پذيرش‏ها يا كنار نهادن‏هاى محقّق در موضوع خبر واحد و چگونگى عمل به آن در معارج الاُصول، در حاشيه ديدگاه‏هاى شيخ طوسى در عدّة الاُصول، مطرح شده است.^۱
در حوزه رجال نيز گر چه شيخ، تنها منبع اين جريان نيست؛ ولى يكى از منابع مهم ارزيابى‏هاى رجالى در مكتب حلّه به شمار مى‏آيد. البته تأثيرپذيرى از انديشه‏هاى حديثى شيخ طوسى - به هر اندازه كه باشد - تا پيش از علّامه حلّى رحمه اللّه نمود قابل توجّهى دارد؛ ولى پس از علّامه، بيشتر انديشه‏هاى حديثى دانشوران حلّى، برگرفته از انديشه‏هاى علّامه يا دست بالاتر شرح و حاشيه‏اى نوشتن بر آن ديدگاه‏هاست تا آن جا كه مى‏توان گفت: دانشوران پس از علّامه حلّى، در هيچ يك از مبانى حديث‏پژوهى علّامه، دگرگونى قابل ذكرى پديد نياورند. بنا بر اين، گزافه نيست اگر بگوييم كه تأثيرپذيرى از شيخ طوسى رحمه اللّه در مكتب حلّه، پس از علّامه حلّى، جاى خود را به تأثيرپذيرى از مبانى علّامه داد.
اكنون ببينيم كه ويژگى‏هاى اين جريان حديثى كدام است؟ ويژگى‏هاى اين جريان را مى‏توان از يك زاويه، به دوبخش تقسيم كرد: