215
اندیشه شناسی محدّثان حلّه

ابن ادريس در ميان فقيهان شيعى، شاذ و مخالف با مشهور، شمرده شده است.۱
انديشه‏هاى اين جريان، چندان هوادارى نيافت و پس از ابن ادريس، كسى راه او را نپيمود. يكى از سبب‏هاى اين پديده، شايد آن باشد كه در ميان شاگردان وى، فقيه برجسته‏اى حضور نداشت تا انديشه‏هاى استاد را بگسترانَد و از آن، جانبدارى كند. علل ديگر اين ركود را مى‏توان در رويارويى اين جريان با جريان فقه‏محورِ محقّق حلّى، علّامه حلّى و شاگردان آن دو، جستجو كرد كه پس از اين، درباره آن سخن خواهيم گفت.

ب - جريان حديث محور

مراد ما از اين جريان حديثى، انديشه‏اى است كه بيشتر فعّاليت خود را بر گِردآورى حديث در گستره‏هاى گوناگون، متمركز مى‏سازد و معمولاً به پذيرش حديث بيش از ارزيابى سندى يا متنى آن، گرايش دارد. چهره برجسته اين جريان در مكتب حلّه، سيّد على بن طاووس است.۲ از زاويه اثر پذيرى، مى‏توان گفت : اين جريان در حقيقت، دنباله‏اى پرتوان از جريان حديث‏گرايى شيعى است كه چهره‏هايى همچون كلينى و صدوق رحمهما اللّه از چهره‏هاى برجسته آن بوده‏اند. اين جريان، همچنين از انديشه‏هاى حديثى شيخ طوسى رحمه اللّه نيز بى‏بهره نيست. درست از همين روست كه مى‏بينيم توجّه به آثار اين سه بزرگ و ديگر محدّثان پنج سده نخست هجرى، در نگاشته‏هاى سيّد بسيار پُررنگ است. خلاصه‏اى از ويژگى‏هاى عمومى اين جريان، بدين شرح است:

۱. تلاش گسترده براى تدوين جوامع دعايى‏

مراد ما از «جوامع دعايى»، كتاب‏هايى است كه تلاش كرده‏اند تا اندازه توان همه ادعيه مرتبط با موضوع خود را گِردآورند. براى نمونه، الإقبال سيّد ابن طاووس، مصداقى آشكار از اين گونه

1.ابن ادريس الحلّى، ص ۱۶۱. براى آشنايى با علّت اعتقاد ابن ادريس به چنين ديدگاهى، ر. ك: حديث ضعيف و چگونگى تعامل با آن (پايان‏نامه كارشناسى ارشد نگارنده)، ص ۱۵۲ - ۱۵۳ .

2.البته انديشه‏هاى ابن بطريق، ورّام بن ابى فراس و سيّد فخار موسوى نيز در آن دسته از آثار ايشان كه با نگاشته‏هاى سيّد، اشتراك موضوعى دارند (مانند اشتراك كتاب سيّد فخّار با الطرائف سيّد از زاويه بررسى حجم قابل توجّهى از احاديث تاريخى در هر دو اثر) به ديدگاه‏هاى سيّد نزديك مى‏نمايد و از همين رو، اين افراد را در يك جريان جاى داده‏ايم؛ ولى به علّت حجم بسيار بيشتر نگاشته‏هاى سيّد و اهمّيت افزون‏تر شخصيت حديثى وى، در دنباله سخن، بحث را بر نگاشته‏ها و انديشه‏هاى وى، متمركز مى‏كنيم و بدين ترتيب، «جريان حديث‏محور» را بيشتر با عنايت به رويكرد حديثى سيّد ابن طاووس و معادل با آن به كار مى‏بريم.


اندیشه شناسی محدّثان حلّه
214

۱. عدم حجيّت خبر واحد

پيش از اين به ديدگاه ابن ادريس در اين‏باره، اشاره كرديم و هم گفتيم كه وى در حقيقت روند انكار حجّيت خبر واحد را كه با شيخ مفيد رحمه اللّه ۱ رشد يافت و به دست سيّد مرتضى رحمه اللّه به عنوان شعار شيعيان مطرح گشت، به اوج رسانيد. وى در ديباچه السرائر، سخن سيّد مرتضى رحمه اللّه را در اين باره، به گستردگى مى‏آورد و از آن دفاع مى‏كند۲ و آن را روشنگر ديدگاه همه شيعيان، قلمداد مى‏كند.

۲. عدم بحث از مباحث مرتبط با خبر واحد

براى آنان كه به جواز عمل به خبر واحد باور يابند، گريزى نيست كه از مباحثى همچون ويژگى‏هاى راوى، چگونگى رويارويى با مراسيل، چند و چون حلّ اختلاف روايات و... سخن گويند؛ ولى كسى كه از پايه، حجيّت خبر واحد را نمى‏پذيرد، اساساً نيازى به اين مباحث ندارد.۳
از اين رو بايد توجّه كرد كه اگر ابن ادريس در مواردى، به ارزيابى راويان پرداخته است، از آن جهت نيست كه براى ديدگاه خود دليلى دست و پا كند؛ بلكه از آن روست كه ديدگاه‏هاى مخالف خود را بيشتر تضعيف كند و آنها را بر پايه مبانى قائلان به حجيّت خبر واحد نيز غير قابل پذيرش بنماياند؛۴ ولى باز براى روشن‏تر شدن انديشه‏هاى ابن ادريس - هر چند در گستره مجادله با قائلان به حجيّت خبر واحد - ، به يكى ديگر از انديشه‏هاى مهم وى اشاره مى‏كنيم و در مى‏گذريم.

۳. عدم حُجّيت روايات راويان غير امامى‏

چنان كه در بخش انديشه‏شناسى ابن ادريس آورديم، وى هر راوى غير امامى را، حتّى اگر از فرقه‏هاى شيعى باشد، غير عادل و بلكه كافر مى‏داند.۵ از اين رو، از نگاه وى، عمل به روايت هيچ يك از آنان - حتّى اگر رجاليان، او را به راستگويى در گفتار، ستوده باشند - روا نيست.۶ اين ديدگاه

1.توجّه شود كه پيش از شيخ مفيد رحمه اللَّه، ابن قبة (متوفى پيش از ۳۱۹ق) نيز به عدم حجيّت خبر واحد، باور داشته است. وى از دانشمندان امامى سده سوم و چهارم بوده است كه در رى مى‏زيسته است و سخن در اين جا در محدوده دانشوران مكتب بغداد است. براى ديدگاه ابن قبة در اين باره، ر. ك: كمال الدين، ص ۱۱۰.

2.السرائر، ج ۱، ص ۴۷ به بعد.

3.همچنان‏كه سيّد مرتضى رحمه اللّه به اين بى‏نيازى تصريح مى‏كند (الذريعة، ج ۲، ص ۵۵۴ - ۵۵۵ ) .

4.ر. ك: السرائر، ج ۲، ص ۶۷۵ - ۶۷۶ و ج ۳، ص ۲۸۹.

5.تكرار مى‏كنيم كه اين، ديدگاه ابن ادريس است و نه ديدگاه نگارنده يا پژوهشكده.

6.روشن است كه اين ناروايى به عنوان دليل مستقل است؛ و گر نه تمسّك به روايت‏هاى آنان را به عنوان مؤيّد، بى‏اشكال مى‏داند.

  • نام منبع :
    اندیشه شناسی محدّثان حلّه
    سایر پدیدآورندگان :
    امین حسین پوری
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4771
صفحه از 375
پرینت  ارسال به