در اين نكته گفتگويى نيست كه شناخت شرايط جغرافيايى و پيشنيه تاريخى - سياسى هر شهر و منطقه، يكى از عواملى است كه راه را براى آشنايى با جايگاه آن شهر يا منطقه در ميان ديگر شهرها و مناطق سرزمين‏هاى اسلامى و نيز فهم درست چگونگى و چرايى دگرگونى‏هاى علمى - فرهنگى و اجتماعى در آن شهر، هموار مى‏سازد . باز ناگفته روشن است كه هر چه جايگاه يك شهر و دانشورانى كه از آن برخاسته‏اند، مهم‏تر و سترگ‏تر باشد گفتگو از پيشينه تاريخى آن، بايسته‏تر مى‏نمايد.
از اين رو، در اين گفتار برآنيم تا ويژگى‏هاى جغرافيايى و تاريخى شهر حلّه و سپس دوره‏هاى گوناگونى كه اين شهر پشت سر نهاده و فرمان‏روايانى را كه به خود ديده است، به فراخور اين نوشتار، باز شناسيم تا از ره‏گذر آن، ريشه‏هاى شكوفايى علمى و فرهنگى اين سرزمين را پيش ديد نهيم.

الف - جايگاه جغرافيايى شهر حلّه‏^۱

شهر «حِلّه»ى كنونى، يكى از شهرهاى بزرگ كشور عراق و مركز استانِ «بابِل» به شمار مى‏آيد. اين شهر را در كنار يكى از شاخه‏هاى رودخانه فرات، پايه‏ريزى كرده‏اند. حِلّه از شمال به بغداد و از شمال غرب به كربلا منتهى مى‏شود، ديوانيه و نجف نيز به ترتيب در جنوب و جنوب غربى آن قرار دارند. و از اين رو، به گونه‏اى نسبت به ديگر شهرهاى ياد شده، مركزيت دارد. اين جايگاه جغرافيايى بر اهمّيت اين شهر افزوده است.^۲
حلّه، خاكى حاصل‏خيز، آب فراوان و هوايى به نسبت خوش دارد. اين عوامل، زمينه‏ساز رونق اقتصادى و شكوفايى اين شهر گشته‏اند.^۳