الكشّى) كه از راه سند نقل مى‏شوند، به كار مى‏گيرد؛ امّا اگر رجالى‏اى مانند شيخ طوسى، راوى را تضعيف كند، از نگاه سيّد، لزومى به يادكرد سند تا راوى معاصر شخص مورد نظر نيست. در كوتاه سخن، اظهار نظرهاى مستند به خود رجاليانى همچون نجاشى يا ابن غضائرى، از گستره اين شرط، بيرون است.^۱
به هر روى، از همين جاست كه بررسى سندى روايات مدح يا ذم، از دغدغه‏هاى بنيادين سيّد براى دستيابى به وثاقت يا ضعف راويان است.^۲ بنا بر اين، گزيده سخن، آن است كه تنها روايتى از نگاه سيّد، معتبر و صحيح‏^۳به شمار مى‏آيد كه همه راويان آن را به وثاقت، شناخته باشيم.

روايات غير معتبر (ضعيف) از نگاه سيّد

امّا اكنون بنگريم كه آيا ضعف يا عدم احراز وثاقت راوى حديث، تنها عامل ضعيف شمرده شدن حديث از نگاه سيّد است؟ پاسخ، منفى است. برخى عوامل ديگر نيز در اين جا مؤثّر هستند كه عبارت‏اند از:
- عدم اطمينان راوى از آنچه گزارش مى‏شود. سيّد، به هنگام نقد گزارشى رجالى، آن را از چند زاويه خدشه‏دار اعلام مى‏كند. از جمله آن كه راوى حديث، در آن از واژه «أَظُنُّ» استفاده كرده باشد كه نشان مى‏دهد نسبت به آنچه گزارش مى‏كند، ترديد دارد.^۴
- در جاى ديگر، سيّد در كنار تضعيف راويان حديث، از جهت ديگرى نيز بر آن خُرده گرفته است براى نمونه در حديثى، امام صادق عليه السلام در باره يك راوى فَطَحى‏مذهب، به نيكى سخن گفته است و اين، از نگاه سيّد، ناپذيرفتنى است.^۵
- يكى ديگر از عوامل كنار نهادن حديث از نگاه سيّد، آن است كه روايت، در نكوهش كسى

امير مؤمنان عليه السلام ^۱ و... و يا قرينه‏هايى همچون اين كه راوى، شراب بياشامد^۲ يا از پيروان ابو الخطاب يا غاليان ديگر باشد ^۳ يا از پيروان فرقه‏هاى شيعىِ غير امامى باشد^۴ و... .
بارى! بازگويى همه اين نشانه‏هاى مدح و ذم، از محدوده حوصله و وظيفه اين نوشتار، بيرون است؛ ولى آنچه در اين جا مهم است، پاسخ به اين پرسش است كه: سيّد اين نشانه‏ها را - هر چه كه باشد - از چه راه‏هاى كلّى كشف كرده است؟
به سخن روشن‏تر، سيّد چه راه‏هايى را براى احراز اين نشانه‏ها قابل استناد و اعتماد مى‏دانسته و از آنها سود جسته است؟ براى پاسخ به اين پرسش، نخست بايد بدانيم كه از نگاه سيّد، راويان در نگاهى به دو دسته كلّى تقسيم مى‏شوند:
۱ . راويانى كه وثاقت يا ضعف آنها، بسيار مشهور و مورد پذيرش همگان است؛
۲ . راويانى كه چنان نيستند.
در باره راويان دسته نخست، سيّد، نيازى نمى‏بيند به روايتى خاص در مدح و يا ذمّ آنها استدلال كند.^۵ از اين رو، اگر در ستايش راوى مشهور به وثاقت حديثى را كه در سندش، راوى ضعيفى است گزارش كرده، خود تصريح مى‏كند كه ملاك وثاقت آن راوى، همان شهرت و نگاه عمومى جامعه شيعه به وثاقت اوست نه آن روايت.^۶ همچنين است در باره راويان مشهور به ضعف، اگر روايتى ضعيف در ذمّ آنها گزارش شود.^۷
امّا در گستره راويان دسته دوم، تنها راهى كه سيّد براى اثبات مدح يا ذمّ راوى مى‏پذيرد، اعتبار سندى و به سخن روشن‏تر، احراز وثاقت همه راويان حديثى است كه مدح يا نكوهش راوى را در بردارد.^۸ البته روشن است كه اين شرط را سيّد تنها در باره گزارش‏هايى (همچون روايات رجال